ماه رمضان از دو منظر
بيترديد كساني كه ميخواهند اسلام را در آينه اعمال و رفتار اجتماع مسلمانان اين عصر ببينند و آن جمال نوراني و خورشيد جهان تاب را در چنين منظر و آيينه تيره و تار زيارت كنند، سخت در اشتباه‌اند.
اگر تصوير چهره اسلام ممكن بود و يك نفر آگاه به تمام تعاليم و امتيازات و هدايتهاي اسلام و برنامههاي تربيتي و جامع آن، چهره زيباي آن را تصوير ميكرد، از هر اثر هنري ديگر زيباتر و جالبتر ميشد.
اگر خداي جهان و آفريننده زمين و آسمان ـ كه نعمت اسلام را به وسيله حضرت خاتم الانبيا(ص) انعام و اعطا فرمود ـ آن را به صورتي تمثيلي ميساخت، يقيناً زيبايي و جمال آن صورت، خلق اوّلين و آخرين را از خود بيخود ميكرد.
اسلام را بايد در آينه نصوص قرآن و سنّت، و در سيره رفتار و گفتار و كردار پيشوايان دين و كساني كه اسلام در وجودشان به تمام معنا منعكس شده و در سلوك مجاهدين و مسلمانان صدر اسلام تماشا كرد.
اجتماعي را ميتوان يك جامعه كاملاً اسلامي دانست كه همه احكام و دستورات اسلامي بر تمام مسائل زندگي فردي و اجتماعي آن جامعه منطبق بوده و به عبارت ديگر، اسلام از برنامههاي كسب و كار، معاشرت، حكومت، سياست و... آنها تفكيك نشده باشد.
با اين وصف، اجتماعات ما معرّف يك اجتماع كامل و تمام عيار اسلامي نيست؛ زيرا بسياري از احكام اسلام در بين مسلمانان معاصر متروك گرديده، و جز «عبادات» (مثل: نماز و روزه، حج و...) ـ كه اجتماع اسلام به آنها نيز قائم است ـ بقيّه احكام و دستورات اسلامي كمتر مورد عنايت قرار گرفته و بعضاً مهجور مانده است. چه بسا كه عبادات ما نيز آن طور كه شايسته است نشان دهنده مقاصد اسلام نيست و كساني كه از آثار و بركات آن هم محروم ميباشند، بسيارند.
در «عبادات»، معاني بزرگ و درسهاي عميق به ما آموخته ميشود كه اگر به آنها توجّه كنيم، افق افكار ما روشن و طرز تصوّر ما دگرگون ميشود.
در عبادات هم جنبه عادت نهفته است و هم اظهار شوكت اسلام، اتّحاد و هماهنگي مسلمين، ارشادات اخلاقي، آموزشي و تربيتي، تعاليم اجتماعي، رشد فكري، عقلي و علمي و بلكه فوايد بهداشتي و اقتصادي نيز منظور شده است.
همين روزه ماه رمضان كه از اركان اسلام و نيز شعاير بزرگ و وسيلهاي جهت تقرّب به خدا است، آيا با همان برنامه مقرّر انجام ميشود؟ و آيا ماه رمضان ما همان ماه رمضان اسلام است؟ اين موضوع و مسألهاي است كه به بررسي و تحقيق نياز دارد.
* تكميل و تهذيب اخلاق
ماه رمضان اسلام: چنان‌چه از خطبه حضرت رسولاكرم صلّيالله عليه وآله وسلّم استفاده ميشود، فرصتي براي افزودن به اعمال خير و كارهاي نيك، دستگيري از فقيران و بينوايان، پيوند با خويشاوندان، ياري ضعيفان، تكميل و تهذيب اخلاق، فرو خوردن خشم و غضب و كنترل قواي شهواني است.
* پرخوري در افطار و سحر
امّا برنامه ماه رمضان ما: پرخوري در افطار و سحر، تندخويي و بدزباني با نزديك و بيگانه، شبنشينيهاي زيان بخش است.
* لحظات آن گران‌بهاترين اوقات
ماه رمضان اسلام: بهترين فرصت و گران‌بهاترين وقتي است كه حتّي يك دقيقه و ثانيهاش نبايد هدر برود و بيهوده مصرف شود؛ بلكه بايد تمام دقايق و ساعات آن در انجام كارهاي نيك و اعمال حسنه، تفكّر و تأمّل، توبه و اصلاح حال سپري شود.
* بيشتر اوقاتش تلف ميشود
ماه رمضان ما: بيشتر اوقاتش تلف ميشود و اوقاتي به اين عزيزي، آسان از دست ميرود.
*مطالعه عمیق قرآن
ماه رمضان اسلام: مسلمانان بايد در آن به مناسبت نزول قرآن در سيره رسول اكرم صلي الله عليه وآله وسلّم شخصيّتي كه قرآن به او نازل شد به طور عميق مطالعه نمايند و ارشادات و راهنماييهاي آن رهبر عاليقدر آسماني را ـ كه دافع هر ضرر و خسارت، و علاج كننده تمام مشكلات اجتماعي و حياتي است ـ سرمشق خود قرار دهند و به حكم: لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللهِ اُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كانَ يَرجُوا اللهَ وَالْيوْمَ الأَخرَ (۱) به روش و سلوك آن رسول اعظم خدا صلّيالله عليه وآله وسلّم تأسّي نمايند.
* بياطّلاع از سيره رهبر عظيم خود
ماه رمضان ما: اكثريّت مسلمانان از سيره رهبر عظيم خود بياطّلاع بوده و در اين موضوع كه درس و بحث، تفكّر و مطالعه در آن بر هر مسلماني لازم است، نه در ماه رمضان و نه در ماههاي ديگر اهتمام شايان ندارند و به دانستن تاريخ حيات رسول خدا صلّيالله عليه وآله وسلّم كه آموزندهترين صفحات تاريخ است، اعتناي لازم و كافي نميكنند. تاريخ كدام شخصيّتها، و رجال تاريخ، زعما و رهبران اصلاحات و انقلابها و پيامبران بزرگ، مانند تاريخ پيامبر بزرگ اسلام، آموزنده و سودمند است.
*ماه اقبال و شتاب به سوي عبادت
ماه رمضان اسلام: ماه نشاط، و اقبال و شتاب به سوي عبادت و تقرّب به خدا است.
*ماه كسالت و سستي و تن پروري
ماه رمضان ما: بعضي آن را در كسالت و سستي و تن پروري و خواب و بيخبري به پايان ميرسانند.
*ماه زدودن زنگار معصيّت و گناه
ماه رمضان اسلام: آغاز فصل جديد و مرحله نوين عمر و زندگي است كه در آن بايد قواي فكري و اخلاقي خود را از نو به رشد و نموّ وا داريم و با گذشته خود وداع كرده، و دل خود را جلا دهيم و زنگار معصيّت و گناه را از آن بزداييم.
* تغيير مختصر در وقت خوردن غذا
ماه رمضان ما: تغيير مختصر در وقت خوردن غذا و امساك از مفطرات است كه هر چند امتثال و اطاعت فرمان خدا و دليل بيدار بودن وجدان ديني و شعور مذهبي است و نسبت به آن بدبختها و گمراهاني كه روزه را افطار ميكنند شرافت و فضيلت آن بسيار است؛ امّا با اين وجود، روزهدار نبايد فقط به امساك از مفطرات قناعت كند؛ بلكه بايد ساير برنامههايي را كه براي روزه‌داران معيّن شده نيز انجام دهد تا از فوايد بسيار و رَحَمات واسعه الهي در اين ماه حدّاكثر استفاده را بنمايد.
* تخلّق به اخلاق حميده
ماه رمضان اسلام: سبب تهذيب نفوس، تطهير قلوب و تخلّق به اخلاق حميده، اعتياد به عادات حسنه، تمرين خلوص نيّت، احياي معالم و مباني اسلاميّت و انسانيّت، انتشار محبّت و نوع‌پروري و صداقت است.
* غيبت، لهو و مزاحهاي باطل
ماه رمضان ما: بسا شبنشينيها و مجالسي كه پس از افطار برپا ميشود و با متحمّل شدن مصارف زياد به پرخوري، غيبت، لهو و مزاحهاي باطل و گفت و شنودهاي بيثمر مشغول شده و با پرخوری‌هایی كه ميكنند از حكمت نبويّه «صُومُوا تَصِحُّوا» (۲) محروم ميشوند، و چون از روح همكاري و همدردي اسلامي و ارتباط معنوي و اتّصال ناگسستني قلبي و ايماني، نشانه و علامتي نيست، آن ديد و بازديدها و معاشرتها، سبب كينه و عداوت و دشمني و سوء تفاهم ميگردد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. سوره احزاب، آيه ۲۱: قطعاً براي شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقي نيكوست؛ براي آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد.
۲. «روزه بگیرید تا سلامت باشید». بحار الأنوار؛ ج ۹۶، ص ۲۵۵.
/ف.م214