چرا جرم «محدود» اما کیفر و عذاب «همیشگی» است
آنچه در ادامه می‌خوانید بخش دیگری از سلسله مباحثی است که به طرح پرسش و پاسخ درباره مرگ و معاد می‌پردازد و از کتاب «عالم برزخ؛ عالم حیات و زندگی» نوشته حجت‌الاسلام اسدالله محمدی‌نیا از پژوهشگران حوزه علمیه قم عنوان می‌شود:
یکی از سؤالاتی که مطرح می‌شود این است، شخصی در دنیا گناهی را مرتکب شده، آن گناه یک لحظه یا یک ماه یا یک سال بوده است، بنابر این عدالت اقتضاء می‌کند عذاب او هم به مقدار مدت گناهش باشد نه اینکه برای یک سال یا ده سال گناه، برای همیشه در قبر و قیامت عذاب شود؟!
این پرسش از چند جهت قابل بررسی و پاسخ است:
اولاً: در جای خود ثابت شده و ان شاءالله در ادامه بحث معاد خواهد آمد که اکثراً تا ابد در جهنم نمی‌مانند، اما تحمل عذاب قبر و جهنم بسیار سخت است تا جایی که قرآن کریم می‌فرماید:
«... یَوْمًا یَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِیبًا»
روز قیامتی (که یک روز آن) که کودکان را پیر می‌کند.
ثانیاً: امام صادق (ع) فرمود:
«گناهکاران اگر به صورت ابدی و طولانی در برزخ و قیامت عذاب می‌شوند به خاطر آن است که تصمیم داشتند که اگر در این دنیا بمانند همیشه گناه کنند و نافرمانی خداوند را نمایند، لذا به خاطر آن نیت بدشان در عذاب ابدی و طولانی می‌سوزند.
ثالثاً: مگر می‌شود گفت: شخصی در یک لحظه چیزی برنده را در چشم دیگری فرود کرد و او را تا ابد کور نمود، یک لحظه زندان شود و یک لحظه او عذاب شود، عقل می‌گوید باید کیفر متناسب با جرم باشد.
رابعاً: شخصی که در اثر گناهان زیاد و ظلم و جنایت نسبت به افراد، مثل هیتلر و صدام و... که درنده خوبی و شیطنت جزء ذات و حقیقت آنها شده، چنین افرادی مستحق عذاب ابدی هستند، همانطوری که بیان خواهد شد بدن برزخی افراد ابزاری می‌شود تا به وسیله بدن، روح که حقیقت آن انسان پلید را تشکیل می‌دهد، معذب شود.
از مطالبی که بیان شد می‌توان نتیجه گرفت: در عالم قبر، این عذاب الهی برای کفار و ظالمان هست، اما در قیامت عذاب ابدی برای همه نیست. اما تحمل آن بسیار سخت و پیرکننده است و عذاب ابدی برای کسانی است که ذات و روح و حقیقت آنها از حالت انسانیت خارج شده و به یک خصلت درنده خویی و منبع کفر و جنایت درآمده است.
* آیا اعمال خیر بعد از مرگ هم اثر دارد
انسان اگر برای خود اثر بگذارد تا وقتی آن اثر مانند فرزند صالح، شاگرد مؤمن، کتاب مفید، ساختن مسجد، بیمارستان و ... هست، ثواب آن برای شخص متوفی می‌رود و منشأ ثواب و بالا رفتن مقام و رتبه وی می‌شود.
رسول خدا (ص) می‌فرماید:
«حضرت عیسی بن مریم از قبری عبور کرد که در قبر فرد را عذاب می‌کردند، سال بعد از همانجا عبور کرد دید که او را عذاب نمی‌کنند حضرت عیسی (ع) از خداوند علتش را پرسید.
«فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ یَا رُوحَ اللَّهِ إِنَّهُ أَدْرَکَ لَهُ وَلَدٌ صَالِحٌ فَأَصْلَحَ طَرِیقاً وَ آوَى یَتِیماً فَغَفَرْتُ لَهُ بِمَا عَمِلَ ابْنُه»؛
ای روح‌الله! و فرزند صالحی دارد که جاده‌ای را درست کرد و یتیمی را رسیدگی کرد، به خاطر همین کار خیر فرزندش، عذاب را در قبر از پدرش برداشتم.
امام صادق (ع) فرمود:
«سِتُّ خِصالٍ یَنتَفِعُ بها المؤمنُ مِن بَعدِ مَوتِهِ: وَلدٌ صالِحٌ یَستَغفِرُ لَهُ، و مُصحَفٌ یَقرَأُ فیهِ، و قَلِیبٌ یَحفِرُهُ، و غَرسٌ یَغرِسُهُ، و صَدَقةُ ماءٍ یُجرِیهِ، و سُنَّةٌ حَسَنَةٌ یُؤخَذُ بها بَعدَهُ».
شش کار خوب است که مؤمن بعد از مرگش از آن فایده می‌برد (و در عالم قبر و قیامت برایش مفید باشد): 1- فرزند صالحی که برایش استغفار و طلب آمرزش کند 2-کتاب مفید که مورد مطالعه قرار گیرد 3-چاه آبی که کنده و مفید برای مردم است 4-درختی که کاشته باشد 5-منشأ جریان آبی (مثل قنات و چشمه) برای جامعه شده 6- سنت و روش و کار خوبی را بنیان‌گذاری کرده باشد که بعد از او ادامه دارد.
این‌ها که در حدیث آمده از باب مصداق و نمونه است و الا هر کار خیری که برای رضای خداوند و طبق دستور دین باشد و برای جامعه مفید واقع شود، در دنیا و آخرت انسان اثر دارد، به ویژه کارهایی که دوام بیشتری دارد که قسمت آخر حدیث هم به این مطلب تصریح دارد.
آیا اعمال نزدیکان در برزخ تاثیر دارد؟
همانطوری که اشاره شد، انسان با مردن پرونده اعمالش بسته نمی‌شود، اگر انسان خوبی باشد و باقیات و صالحات و آثار خوبی از خود به جا گذاشته باشد، تا آنها باقی است در قبر و ثواب و راحتی او تأثیر دارد. و بر عکس اگر پایه‌گذار کار بد و گناهی باشد و یا فرزندان بدی به جا گذاشته، در شدت عذاب مرده در قبر اثر دارد، زیرا او در تربیت فرزندان کوتاهی کرده، پس نتیجه عمل و قصورش را باید ببیند.
رسول خدا (ص) فرمود:
آبروی مردگان‌تان را در اثر کارهای بدتان نریزید، زیرا اعمال شما در قبر به عرض و اطلاع دوستان و نزدیکانتان می‌رسد.
امام صادق (ع) فرمود:
هیچ مؤمن و کافری نیست مگر اینکه ظهر که می‌شود نزد خانواده‌اش می‌آید، مؤمن وقتی نزد خانواده‌اش می‌آید و می‌بیند که آنها عمل صالح انجام می‌دهند ستایش خداوند به جا می‌آورد و کافر وقتی مشاهده می‌کند خانواده‌اش کار خلاف انجام می‌دهند حسرت می‌خورد.
/ف.م214