دریا را در یک قطره پیدا کنیم

وارث: مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین سؤال و دغدغه پیش‌روی آحاد بشر، سؤال از ماهیت نفس انسان و غایت زندگانی است. سؤالی که پاسخ آن می‌تواند شالوده اصلی تفکرات، جهان‌بینی، رفتار و کردار هر فرد را بنا سازد.

شناخت انسان، ابعاد وجودی او، غایت زندگی و فهم روش صحیح طی طریق انسانیت، همواره مورد تأکید اولیای الهی بوده و خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم، به آن امر فرموده است.

آیت الله حسین مظاهری، یکی از فقهای حوزه علمیه و از اساتید برجسته اخلاق، در کتابی ارزنده با عنوان «معرفت نفس»، ابعاد وجود بشر، غایت خلقت او و راه رسیدن به این غایت را به معرفی نشسته است.

این کتاب که در سه جلد و با همت مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (سلام الله علیها) به زیور طبع آراسته شده، حاصل دروس اخلاق این استاد ارجمند است.

آیت الله مظاهری در این کتاب با بهره‌گیری از آیات شریفه قرآن کریم و روایات نورانی امامان معصوم:، نکات مهمی را با محوریت شناخت انسان و مسیر صحیح زندگی تبیین کرده است. وی مطالب عمیق این کتاب را با نگاهی عالمانه و دقیق، همراه با بیانی شیوا، روان و به دور از اصطلاحات پیچیده و فنی در اختیار علاقه‌مندان به معارف الهی و اخلاق اسلامی قرار داده است.

نکته حائز اهمیت در این کتاب، شیوه اخلاق مدارانه مؤلف در بیان مطالب علمی است که علاوه بر بیان نکات علمی و معرفتی، راهکارهای اخلاقی و کاربردی متناسب با موضوعات مطرح در کتاب را نیز به مخاطب عرضه کرده است.

در واقع، هر جلد از این کتاب بیانگر گامی مهم و سرنوشت‌ساز در مسیر زندگی انسان است. نخستین گام که نقشی مبنایی و مهم را بر عهده دارد، شناخت انسان و ابعاد وجود آدمی است که مهم‌ترین راه شناخت خداوند محسوب می‌شود. گام دوم، آشنایی با اهداف خلقت بشر بوده که جلد دوم این کتاب، عهده‌دار بیان این اهداف است. در گام سوم نیز خواننده کتاب با روش‌های رسیدن به این اهداف والا آشنا می‌شود.

یکی از امتیازات مهم این کتاب، ارائه مصادیقی از زندگانی علما و اولیای الهی و نقل حکایات شیرین و آموزنده در هر بخش است که علاوه بر نشان دادن نمونه‌های عینی در خصوص مطالب کتاب، جذابیت این اثر را دوچندان ساخته است.

جلد اول این کتاب در قالب پنج فصل کلی، به دو بُعد روحی و جسمی انسان پرداخته و پس از بیان چیستی روح و فطرت آدمی، زوایای مختلف نفس انسان مانند نفس لوامه و نفس اماره را به شیوه‌ای جذاب و آموزنده معرفی کرده است. کارکردهای عقل و قلب، دو عنصر مهم در وجود آدمی را نیز بررسی کرده و نمونه‌هایی عینی را جهت آشنایی محسوس با این دو عنصر و کارکردهای آن ارائه کرده است.

مطالب عمیق معرفتی و علمی، به ویژه در جلد اول این کتاب به صورتی شفاف و روان برای عموم بیان شده که اثری ستودنی و ارزنده را برجای گذاشته است.

در پایان جلد اول کتاب و پس از آشنایی مخاطب با ابعاد روحی و جسمی انسان، مؤلف با رویکردی اخلاقی، عوامل تقویت کننده بُعد جسمی انسان و نفس اماره را بیان کرده است.

در جلد دوم کتاب که به بیان اهداف خلقت انسان اختصاص یافته، ترکیبی عالمانه، زیبا و کاربردی از سعادت دنیا و آخرت در قالب اهداف خلقت انسان بیان شده است که نه‌تنها تعارض و ضدیت سعادت دنیوی و اخروی را منکر شده، بلکه هم‌افزایی میان تلاش برای دنیا در کنار تلاش برای آخرت را به خوبی تبیین کرده است.

صعود به مقام آدمیت که چهارمین هدف ذکر شده در جلد دوم کتاب می‌باشد، مقدماتی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها تهذیب نفس و پاکسازی آن از صفات رذیله و پست است. مخاطب با مطالعه این بخش از جلد دوم کتاب، با اشتیاق نسبت به شناخت راه‌های تهذیب نفس، مشتاقانه جلد سوم کتاب را در دست خواهد گرفت و راهکارهای پنجگانه تهذیب نفس را که در این جلد آمده مورد مطالعه و تفکر قرار می‌دهد.

سیر مطالب در این کتاب، مبتنی بر تعالیم قرآنی، روایی و عرفانی در مورد روش‌های سلوک و بندگی بوده و در جای جای این اثر، آیات قرآن، روایات اهل بیت: و حکایات آموزنده از سیره اولیای الهی، روح و جان مخاطب را مصفّا می‌سازد.

مطالعه این کتاب، برای عموم افراد به‌ویژه معلمان، اساتید، مربیان فرهنگی و پرورشی و والدین توصیه می‌شود.

احمد ربیعی‌فر