تأکید امام علی(ع) بر مدارا و مهربانی ‎بجا در دوستی‎ها

وارث: حضرت علی(ع) در فراز سی و هشتم از نامه خود به امام حسن‌مجتبی(ع) در رابطه با «مدارا و مهربانی به‌جا در دوستی‎ها» هشدار می‎دهد که مبادا این نرمش‌ها و مداراها را در غیر جایگاه خود، انجام دهی یا نسبت به نااهل، چنین کنی، زیرا این حُسن نیت و کردار بسیار نیکو، در غیر محل خود، سبب سوءاستفاده‌های گسترده می‎شود و افراد، گناه‌کار و مجرم، در انجام دادن خطاهای خود، تشویق می‎شوند.

نیکی‎های مکرر در برابر افرادی‌که شرور و نااهل هستند  چه‌بسا سبب اشتباه‌شان می‎شود و از سر نادانی می‎پندارند که کار خوبی انجام داده‌اند یا وظیفه دوستم این است که یک‌سره با من مهربان باشد کمااینکه: «خوبی چون از حد گذشت نادان خیال بد می‎کند».

امام در این کلام خود اشاره به افراد نااهل و لجوج و کینه‌توز و بدذات دارد که مهربانی و نرمش و مدارای فراوان در برابر آن‌ها سبب جرئت و جسارت‌شان می‎شود.اینان چون پلنگ تیزدندانی هستند که ترحم بر آن‌ها، ستم‌کاری بر گوسفندان است.علت تاکید حضرت بر مدارا و مهربانی به‌جا در دوستی‌ها آن است که برادری و دوستی انواع و اقسامی دارد که رد روایات اسلامی به آن اشاره شده است کمااینکه امام حسین(ع) فرموده است: «برادری چهارگونه است: برادری که برای تو و خودش سودمند است، برادری که فقط به سود تو است، برادری که فقط به ضرر توست و برادری که هیچ‌گونه نفعی برای تو و خودش ندارد».

از معنای این سخن سؤال شد، حضرت فرمودند: برادری که به نفع تو و خودش کار می‎کند آن برادری است که غرضش ا زارتباط با تو بقای دوستی است و نمی‎خواهد پیمان برادری‌اش با تو گسسته شود زیرا اگر پیمان برادری کامل گردد، موجب نشاط و زندگی هر دو خواهد شد.اما اگر برادری به حال نزاع و مخالف درآید هر دو ضرر خواهند کرد.

آن برادری که به نفع توست، کسی‎که طمعی از تو ندارد، بلکه مشتاق و علاقمند به توست و با ارتباط با تو طمعی در دنیا ندارد و همیشه به حال تو سودمند است.

برادری که به ضرر توست کسی است که منتظر فرود آمدن حادثه‌ای بر تو است و در پنهان با تو یک‌رنگ نیست، اسرارت را فاش می‎کند و در میان بستگان و دوستان به تو دروغ نسبت می‎دهد و به تو حسادت می‎ورزد.

برادری که نه به نفع تو و نه به نفع خویش است کسی‌که سراپای وجودش پُر از حماقت است همواره خودش را بر تو ترجیح می‎دهد و از راه طمع به‌دنبال آن‌چه تو داری است.

از امام محمد باقر(ع) نقل شده که فرمود: در بصره مردی برخاست و از امیرالمؤمنین(ع) راجع به برادری سؤال کرد، حضرت فرمود: «برادران دو گونه‌اند: برادران مورد اعتماد و برادران خنده‌رو برای شوخی و شادمانی.اما برادران قابل اعتماد دست و بال، خانواده و دارایی (شخص) هستند، پس اگر به برادرت اعتماد داشتی مال و بدنت را بدو ببخش و با دوستش دوستی و با دشمنش دشمنی کن و رازش را پنهان دار و خوبی‎اش را آشکار ساز.بدان که این‌گونه برادران کمیاب‎تر از کبریت‌احمر(گوگرد سرخ) هستند.اما برادران خنده‌رو، پس بدان تو از آنان لذت خود را می‎بری، پس آن‌را از آنان مبر و بیش از آن‌ هم از آن‌ها مجو و به همان میزان که روی گشاده و زبان شیرین خود را به تو ارزانی می‎دارند تو نیز چنین کن».

امام صادق(ع) نیز فرمود: «برادران سه گونه‌اند: یکی چون غذاست که در همه وقت به آن نیاز است، پس او شخص عاقل است.دیگری هم‌چون درد است و آن شخص ابله است.سوم همچون دواست و او شخص خردمند است».