ولایت علی علیه السلام در قرآن از دیدگاه اهل سنت

وارث: برای نمونه چند آیه از آیات قرآن و دیدگاه‏های اهل سنت در شان نزول این آیات خدمتتان بیان می‏کنیم:

الف - «ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله والله رؤوف بالعباد»[i]; از مردم، کسی هست که جان خود را در برابر خشنودی خداوند می‏فروشند و خداوند نسبت ‏به بنده‏گان مهربان است.

تفسیر این آیة در کلام اهل سنت:

مفسر معروف اهل سنت، ثعلبی می‏گوید: هنگامی که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله تصمیم بر هجرت از مکه به مدینه گرفت، برای تحویل امانت‏های مردم و پرداخت پول‏های آنان، علی علیه السلام را به جای خود قرار داد و شبانه به سوی «غار ثور» حرکت کرد. و فرمان داد علی علیه السلام در بستر او خوابیده و پارچه‏ی سبز رنگی (برد خضرمی) که مخصوص خود پیامبر صلی الله علیه و آله بود، روی خویش بکشد. مشرکان، در همان شب، اطراف خانه‏ی پیامبر صلی الله علیه و آله را محاصره کردند.

در این هنگام ایزد، به «جبرئیل‏» و «میکائیل‏» وحی فرستاد: «من، بین شما برادری ایجاد کردم و عمر یکی از شما را طولانی‏تر کردم، کدام یک از شما حاضر است ایثار به نفس کند و زندگی دیگری را بر خود ترجیح دهد؟». هیچ کس حاضر نشد. به آنان وحی کرد: «اکنون علی علیه السلام در بستر خوابیده است و آماده‏ی فدای جان خود خواهد بود؛ به زمین روید و حافظ و نگاهبان او باشید».

هنگامی که جبرئیل بالای سر و میکائیل پایین پای علی نشسته بودند، جبرئیل می‏گفت: «به به! آفرین بر تو ای علی! ایزد، به واسطه‏ی تو، بر فرشته‏گان افتخار می‏کند.». ناگاه آیه‏ی «ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله والله رؤوف بالعباد» نازل شد. و در آن، صفات علی علیه السلام بیان گردید[ii]

ابن ابی الحدید معتزلی که از اهل سنت است - درباره‏ی تفسیر این آیه معتقد است که حماسه‏ی علی علیه السلام در لیلة المبیت - شب خوابیدن به جای رسول الله صلی الله علیه و آله - مورد تایید همه است جز کسانی که مسلمان نیستند و افراد سبک مغز...، آن را انکار نمی‏کنند[iii].

ب - «واذان من الله ورسوله الی الناس یوم الحج الاکبر ان الله بری‏ء من المشرکین ورسوله فان تبتم فهو خیر لکم وان تولیتم فاعلموا انکم غیر معجزی الله وبشر الذین کفروا بعذاب الیم‏»[iv].

و این اعلامی است از ناحیه‏ی ایزد و پیامبرش به [عموم] مردم در روز حج اکبر [روز عید قربان] که ایزد و پیامبر او، از مشرکان بیزارند. اگر توبه کنید، به نفع شما است و اگر سر پیچی کنید، بدانید شما نمی‏توانید خدا را ناتوان سازید [و از قلمرو قدرتش خارج شوید ] و کافران را به مجازات دردناک مژده ده.

تفسیر آیه فوق در کلام اهل سنت:

احمد بن حنبل - پیشوای معروف اهل سنت - از ابن عباس نقل می‏کند که پیامبر فلان شخص (خلیفه‏ی نخست) را فرستاد و سوره‏ی، توبه را به او داد - تا به مردم، هنگام حج ابلاغ کند - سپس علی علیه السلام را به دنبال او فرستاد -، آن را از وی بگیرد و فرمود: «ابلاغ این سوره، تنها، به وسیله‏ی کسی باید باشد که او از من است و من از اویم‏».[v]

ج - «ان الذین اجرموا کانوا من الذین امنوا یضحکون واذا مروا بهم یتغامزون‏»[vi] .

تا بدکاران [در دنیا] پیوسته به مؤمنان می‏خندیدند و هنگامی که از کنار آن‏ها می‏گذشتند، با اشاره‏ی چشم و ابرو، به تحقیر و عیب جویی آنان بر می‏خواستند.

تفسیر آیه در کلام اهل سنت:

برخی از مفسران اهل سنت، در تفسیر این آیه، این‏گونه نوشته‏اند: روزی علی علیه السلام و جمعی از مؤمنان، از کنار جمعی از کفار مکه گذشته، آن‏ها به حضرت و مؤمنان خندیدند و آنان را استهزا کردند. این آیات [به دفاع و جانب داری امام و مؤمنان] نازل شد و سرنوشت مسخره کنندگان، را در قیامت روشن ساخت[vii].

د - «فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا وابناءکم ونساءنا ونساءکم وانفسنا وانفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین‏»[viii] .

هر گاه بعد از علم و دانش که [در باره‏ی مسیح] به تو رسیده [باز ] کسانی ستیز با تو برخیزند، به آن‏ها بگو: «بیایید فرزندانمان و فرزندانتان و زنانمان و زنانتان و خودمان و خودتان را بخوانیم آنگاه مباهله می‏کنیم و نفرین ایزد را بر دروغ گویان قرار دهیم.

مباهله، به معنای «رها کردن و قید و بند را از چیزی برداشتن‏» است; یعنی، بنده را به حال خود گذاشتن و عاقبت کار او را به دست ایزد سپردن.

تفسیر آیه در کلام اهل سنت:

انبوه بی‏شماری از مفسران اهل سنت «ابناءنا» در آیه را اشاره به حسن و حسین علیهما السلام و «نساءنا» را فاطمه(س) و «انفسنا» را اشاره به علی علیه السلام دانسته‏اند. که نشان از چشم گیری مقام علی علیه السلام در عرصه‏ی اثر بخشیدن به نفرین بر دشمنان و آشکار شدن حق، و در کنار رسول الله بودن و حتی همانند جان او گردیدن، دارد[ix].

ه - «سال سائل بعذاب واقع للکافرین لیس له دافع من الله ذی المعارج‏»[x].

پرسنده‏ای از عذابی فرود آینده، پرسید که ویژه‏ی کافران است و هیچ کس نمی‏تواند آن را دفع کند، از سوی ایزد ذی المعارج - صاحب فرشته‏گانی که بر آسمان‏ها صعود می‏کنند.

تفسیر آیه در کلام اهل سنت:

علامه ‏ی امینی، نام سی ‏تن از عالمان اهل سنت را بیان می‏کند که همه ‏شان، علت نزول این آیه را درخواست عذاب از سوی منکر انتصاب و ولایت علی علیه السلام بعد از رسول الله صلی الله علیه و آله - در صورت حقانیت امامت آن حضرت - دانسته ‏اند. داستان از این قرار است:

هنگامی که رسول الله - درود خداوند بر او و دودمان پاکش باد - علی علیه السلام را در روز عید غدیر خم به خلافت منصوب کرد، درباره ‏ی او فرمود: «هر کس، من، مولا و ولی او هستم، علی، مولا و ولی او است‏».

چیزی نگذشت که این سخن، در تمامی شهرها منتشر شد، نعمان بن حارث فهری خدمت پیامبر آمد و گفت: «تو ما را به شهادت به یگانه‏گی ایزد و حقانیت و رسالت ‏خود فرمان دادی، سپس فرمان جهاد و حج و روزه و نماز و زکات دادی، ما، همه‏ی این‏ها را پذیرفتیم، اما به این‏ها راضی نشدی تا این‏که این جوان (علی بن ابی طالب) را به جانشینی خود برگزیدی و گفتی: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه‏». آیا این سخن، از ناحیه‏ی خودت است ‏یا از سوی ایزد؟».

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قسم به آن که موجودی جز او نیست، این، از ناحیه‏ی ایزد است.».

نعمان روی برگرداند و در حالی که می‏گفت: «ایزدا! اگر این سخن، حق است و از ناحیه‏ی تو است ‏سنگی از آسمان بر من بباران!».

ناگاه سنگی بر سرش فرود آمد و او را هلاک کرد. ناگاه آیه «سال سائل بعذاب واقع للکافرین لیس له دافع‏» نازل شد[xi]

از برخی آیات دیگر قرآن چنین استخراج می شود که:

آیات گاهی منحصر به صفت هستند مثلا آیه: الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزکاة و هم راکعون...[xii]، این آیه به تصریح بسیاری از روایات درباره امام علی علیه السلام نازل شده است.

گاهی منحصر به عنوان(اهلبیت) هستند: إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً[xiii]  ای اهل بیت، خدا می‏خواهد پلیدی را از شما دور کند و شما را پاک دارد.

همه این آیات در بیان معرفی امامان می باشند. چنانکه در تفسیر سوره دهر(انسان) در مورد شأن نزول این سوره آمده است:

ابن عباس می‏گوید حسن و حسین (ع) بیمار شدند پیامبر (ص) با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند، و به علی (ع) گفتند: ای ابو الحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‏کردی، علی (ع) و فاطمه (ع) و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند (طبق بعضی از روایات حسن و حسین (ع) نیز گفتند ما هم نذر می‏کنیم روزه بگیریم).

چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالی که از نظر مواد غذایی دست خالی بودند علی (ع) سه من جو قرض نمود، و فاطمه (س) یک سوم آن را آرد کرد، و نان پخت، هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: السلام علیکم اهل بیت محمد (ص)" سلام بر شما ای خاندان محمد! مستمندی از مستمندان مسلمین هستم، غذایی به من بدهید خداوند به شما از غذاهای بهشتی مرحمت کند، آنها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند، و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند.

روز دوم را هم چنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی که غذا را آماده کرده بودند (همان نان جوین) یتیمی بر در خانه آمد آن روز نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند (بار دیگر با آب افطار کردند و روز بعد را نیز روزه گرفتند).

در سومین روز اسیری به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز سهم غذای خود را به او دادند هنگامی که صبح شد علی (ع) دست حسن (ع) و حسین (ع) را گرفته بود و خدمت پیامبر (ص) آمدند هنگامی که پیامبر (ص) آنها را مشاهده کرد دید از شدت گرسنگی می‏لرزند! فرمود! این حالی را که در شما می‏بینم برای من بسیار گران است، سپس برخاست و با آنها حرکت کرد هنگامی که وارد خانه فاطمه (س) شد دید در محراب عبادت ایستاده، در حالی که از شدت گرسنگی شکم او به پشت چسبیده، و چشمهایش به گودی نشسته، پیامبر (ص) ناراحت شد.

در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‏گوید، سپس سوره" هل اتی" را بر او خواند (بعضی گفته‏اند که از آیه" ان الْأَبْرارَ" تا آیه کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً که مجموعا هیجده آیه است در این موقع نازل گشت).

آنچه را در بالا آوردیم نص حدیثی است که با کمی اختصار در" الغدیر" به عنوان" قدر مشترک" میان روایات زیادی که در این باره نقل شده آمده است، و در همان کتاب از 34 نفر از علمای معروف اهل سنت نام می‏برد که این حدیث را در کتابهای خود آورده‏اند (با ذکر نام کتاب و صفحه آن).

به این ترتیب روایت فوق از روایاتی است که در میان اهل سنت مشهور بلکه متواتر است[xiv]

در پایان گوشه ای از مرجعیت اهل بیت در کتب اهل سنت خدمتتان ارائه می نمائیم:

شاید برخی چنین فکر کنند که حدیث ثقلین[xv] فقط در منابع شیعی وجود دارد و در کتاب های صحاح ستّه و یا دیگر کتاب های اهل سنت یافت نمی شود؛ در حالی که این پنداری بیش نیست؛ چرا که این حدیث با همین لفظ در کتب صحاح و غیر آن از صحابه بزرگوار از رسول خدا نقل شده است. و برخی نویسندگان با تحقیق در این زمینه، 129 کتاب را معرفی کرده اند که حدیث مرجعیت اهل بیت را از پیامبر بزرگوار اسلام(ص) نقل کرده اند.[xvi] به عنوان نمونه، ابن حجر در کتاب الصواعق المحرقه[xvii] این حدیث را از بیست طریق نقل کرده است. جالب اینکه مفتی پیشین عربستان در کتاب خویش به نام تحفة الإخوان[xviii] همین حدیث را از صحیح مسلم با سند جابر و زید بن ارقم آورده و در پایان تصریح به صحت آن کرده است.

اینک نام برخی از کتاب های سنن و مسانید اهل سنت که حدیث را به همین شکل نقل کرده اند، می پردازیم:

 

1. سنن دارمی، ج2، ص431، از زید بن ارقم؛

 

2. سنن نسائی، ج5، ص130، در حجة الوداع؛

 

3. مسند احمد، ج3، ص14، از ابوسعید؛

 

4. فضائل الصحابه نسائی، ص15، از زید بن ثابت؛

 

5. مجمع الزوائد هیثمی، ج9، ص162، از زید بن ثابت؛

 

6. مصنف ابن ابی شیبه، ج7، ص418، از زید بن ثابت؛

 

7. مسند ابویعلی، ج2، ص297، از ابوسعید؛

 

8. خصائص نسائی، ص93، در حجة الوداع؛

 

9. اوسط طبرانی، ج1، ص131، و در کبیر، ج2، ص66، از ابوسعید؛

 

10. المستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری، ج2، ص148؛

 

11. السنن الکبری، بیهقی، ج7، ص30؛

 

12. تحفة الاحوذی، مبارکفوری، ج1، ص195؛

 

13. مسند أبی الجعد، ص397، از ابوسعید؛

 

14. کنز العمال، ج1، ص172.

امام علی علیه السلام در نگاه اهل سنت

دوازده امام در منابع اهل سنّت

آیات قرآنی که شأن نزول آنها علی(ع) است

[i] . آیة 207 از سورة 2 (بقره)

[ii] . تفسیر نمونه، آیه الله مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان، ج 2، ص 46 ; رک: الغدیر، ج 2، ص 44.

[iii] . نک: شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 3، ص 270 ; احیاء العلوم، غزالی، ج 3، ص 238 ; نزهة المجالس، صفوری، ج 2، ص 209 ; فصول المهمه، ابن صباغ مالکی; تذکرة الخواص، سبط ابن جوزی حنفی، ص 21 ; مسند احمد حنبل، ج 1، ص 348 ; تاریخ طبری، ج 2، ص 101 تا 99 با سیره‏ی ابن هشام، ج 2، ص 291 با تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 29.

[iv] . آیه 3 از سوره‏ی 9 (توبه)

[v] . رک: مسند احمد حنبل، ج 1، ص 231 (طبع مصر) ; همان، ج 23، ص 212 ; همان، ج 21 ص 150 ; خصایص نسائی، ص 28.

[vi] . آیه 29- 30 از سوره‏ی 83 (مطففین)

[vii] . رک: تفسیر فخر رازی، قرطبی، روح المعانی و کشاف زمخشری، ذیل آیه 29 و 30 از سوره‏ی مطففین; تفسیر نمونه، ج 26، ص 238 و 284 ; تفسیر ابن کثیر، ج 2، ص 4 و 535 ; تفسیر احسن الحدیث ج 8، ص 324 و ج 11، ص 68 ; تفسیر البیان، ج 2، ص 99 ; ج 3، ص 556 ; تفسیر الجدید ج 6، ص 365 ; تفسیر الکاشف، ج 1، ص 196 و ج 2، ص 414.

[viii] . آیه 61 از سوره 3 (آل عمران)

[ix] . نک: صحیح مسلم، ج 7، ص 120 ; مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 185 ; تفسیر طبری، ج 3، ص 192 ; مستدرک حاکم نیشابوری، ج 3، ص 150 ; دلائل النبوة، حافظ ابو فهیم اصفهانی، ص 297 ; روح المعانی، آلوس، ج 3، ص 167 ; کشاف زمخشری، ج 1، ص 193 ; فصول المهمة ابن صباغ، ص 108 ; الجامع لاحکام القرآن، علامه قرطبی، ج 3، ص 104.

[x] . آیه 1- 3 از سوره 70 (معارج)

[xi] . تفسیر نمونه، ج 25، ص 7.

[xii] . سوره مائده > آیه های 55 و 56

[xiii] . احزاب آیه 33

[xiv] . الغدیر" جلد 3 صفحه 107 تا 111 و در کتاب" احقاق الحق" در جلد 3 صفحه 157 تا 171 حدیث فوق از 36 نفر از دانشمندان و علمای اهل سنت با ذکر ماخذ نقل شده است.

[xv] . من دو چیز گران بها در بین شما قرار داده ام : کتاب خدا و عترتم (اهل بیتم). این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا اینکه در روز قیامت در کنار حوض بر من وارد شوند

[xvi] . رجوع شود به کتاب الکشاف المنتقی، ص208، کاظم عبود الفتلاوی.

[xvii] . الصواعق المحرقه، ص149.

[xviii] . تحفة الإخوان، ص42؛ حدیث ثقلین، آقای علی عطائی اصفهانی، ص23.

 

منبع:حوزه نت