چرایی حرام بودن به تصویر کشیدن ائمه معصومین (ع) و فرزندان ایشان
با نگاهی به مجموعه فتاوی و استفتائات مراجع، آنچه به دست می آید آنست که ایشان بدون اختلاف به نکته ای اشاره دارند و از آن برحذر می دارند و آن «وهن به اسلام و ائمه» است.
در این راستاست که برخی از مراجع، نشان دادن تصویر ایشان را به هر طریقی وجب وهن می دانند (آیت الله وحید خراسانی) و حرام (آیت الله مظاهری)، لذا تاکید دارند که این عمل انجام نشود (آیات عظام نوری همدانی، حسینی شاهرودی، موسوی اردبیلی) تا قداست این جایگاه ها و شخصیت ها حفظ شود (آیات عظام نوری همدانی، علوی گرگانی)؛ هرچند برخی نیز راه حل این امر را قرار دادن هاله ای از نور بر تصویر ایشان دانسته اند (آیات عظام مکارم شیرازی، ملکوتی تبریزی). در مقابل عده ای دیگر، مانند آیت الله سیستانی معتقدند: «اگر اصل حرمت و بزرگداشت آنان رعایت شود و شخصیت مقدس آنان را در اذهان مردم خدشه دار نکند، مانعی ندارد.» و چنانچه حجت الاسلام سید حسین موسوی تبریزی می گوید: «اگر در جامعه ای که حساسیت در این مورد وجود دارد، در یک فیلم نقشی برای امامزاده و معصومی بگذارند که از آن اهانت برداشت شود، این اهانت حرام و معصیت است.»
در حقیقت تفاوت این دو دسته، در اصل اولی مورد پذیرش آنان است. گروه اول معتقدند که صرف نشان دادن تصویر به معنای وهن به ایشان خواهد بود؛ اما گروه دوم، علاوه بر نوع نشان دادن چهره و تصویر، مضمون مطلب ارائه شده را نیز در ایجاد وهن شرط می دانند.
این مسئله در مورد تعزیه، با وجود نمایش مستقیم و زنده ائمهعلیهم السّلام، نیز باید وجود داشته باشد، نظر مراجع نسبت به تعزیه آنست که «اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن به مقام شامخ حسین بن علی علیه السّلام یا سایر شهدا و مذهب نشود، اشکالی ندارد.» (آیات عظام امام خمینی، خامنه ای، بهجت، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی و...)
تمام آنچه گفته شد بدین معناست که حکم مسئله روشن است و واضح و مورد اتفاق فقها؛ ملاک حکم در هر دو هنر، یکسان است، «وهن». اما چرا نسبت به تعزیه عکس العملی نشان داده نمی شود و با نشان دادن تصویر در فیلم مخالفت می شود، ناشی از اختلاف در تعیین مصداق «وهن» است.
مسلماً تعیین مصداق وهن، با عرف هر زمان و شرایط جامعه و طرز تفکر مردم آن روزگار تغییر خواهد کرد؛ دقیقاً بر اساس همین عرف است که برخی از مراجع، آینده و گذشته هنری بازیگر نقش را در ایجاد وهن موثر می دانند و معتقدند، بازی های قبل و آینده او در نوع بینش و پس زمینه فکری بیننده عادی، نسبت به آن معصوم، حتماً تأثیرگذار خواهد بود. چنانچه آیت الله عزالدین زنجانی، با وجود آنکه «این امر را فی نفسه دارای اشکال شرعی نمی دانند» اما در ادامه تأکید کرده‌اند: «باید دقت شود که فردی برای این نقش انتخاب گردد که سابقه نقش منفی در اذهان مخاطبان نداشته باشد و بعداً نیز مراقب نقش های خود در فیلم های بعدی باشد.»
با توجه به تمام آنچه گفته شد -و با شناختی که از خود و مخاطبان تلویزیون و سینما و مردم جامعه داریم- هر اندازه که بخواهیم حرفه ای بیندیشیم، نمی توانیم منکر تأثیر ناخودآگاه نقش های بعدی و قبلی بازیگر در شخصیتی که ایفاگر آن است، باشیم. به طور عادی، هر بیننده ای با دیدن بازیگر مورد نظر، تمام بازی های گذشته او را به ذهن می آورد و در مورد او قضاوت می کند، قضاوتی که گاه تمام قداست نقش مورد نظر را از بین خواهد برد؛ و این همان وهن است! اینکه ذهن، ناخودآگاه، با شنیدن نام معصوم، چهره بازیگر را به خاطر می آورد، امری نیست که بتوان منکر آن شد یا برای تصحیح آن اقدام کرد؛ این عکس العمل طبیعیِ ذهنِ شرطی شده آدمی است.
از این رو و با توجه به اختلاف نظری که میان فقها وجود دارد، راه میانه، طریق احتیاط است. راهی مطمئن و خیالی آسوده. چه لزومی دارد وقتی می توان به گونه ای هنرمندانه از معصومین گفت و نشانشان نداد، به تحریک حساسیت ها بپردازیم و سعی در نشان دادن چهره ای داشته باشیم که ممکن است برای عده ای، هر چند معدود، وهن آور باشد و اعتقاداتشان را به بازی بگیرد؟!