استثناشدن زنان غیرمسلمان مؤید غیراجتماعی بودن حجاب است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سروش محلاتی، ۲۳ مردادماه در دومین جلسه از سخنانش در مورد ماهیت حکم حجاب که در فضای مجازی منتشر شده است، گفت: فقها براساس ادله احکام تکلیفی و وضعی و وجوب و حرمت آن‌ها را بیان می‌کنند، ولی آنچه باید تدارک کنیم ماهیت‌شناسی یک حکم است.

وی افزود: برای مثال دیه حکمی است که در قرآن آمده، ولی آیا ماهیت کیفر و مجازات برای جانی دارد یا جبران خسارت برای خسارت‌دیده دارد؛ یا در فقه بر اساس ادله، حکم حرمت برای غیبت به اثبات رسیده، ولی آیا فقط جنبه تکلیفی دارد و غیبت کننده مرتکب فعل حرام می‌شود یا جنبه حق‌الناس هم وجود دارد و حقی از غیبت‌شونده تضییع می‌شود؛ نتیجه این تفاوت در ماهیت آن  است که با توبه غیبت‌کننده اگر فقط جنبه تکلیفی داشته باشد با استغفار توبه او کافی است، ولی اگر تضییع باشد طلب حلالیت هم لازم است.

ماهیت‌شناسی احکام بر اساس نصوص شرعی
وی با بیان اینکه ماهیت زکات صندوق خیریه است یا منبع درآمد برای حکومت؟ ماهیت خمس چیست؟ به ماهیت‌شناسی حجاب پرداخت و گفت: در مورد حجاب زنان موظف هستند بدن خود را بپوشانند، ولی آیا جنبه فردی دارد یا اجتماعی و جنبه‌های دیگر مرتبط با ماهیت. برخی احکام عقلایی است و شرع هم همان حکم عقلایی را مانند تعهد نسبت به قراردادها تعیین کرده است. در این موارد باید به نظر عقلا رجوع شود و در جایی که میان عقلا تفاوت وجود دارد اگر شرع وارد می‌شود و حکم می‌دهد باید ماهیت‌شناسی براساس نصوص شرعی صورت بگیرد و در حجاب هم با چنین مسئله‌ای مواجهیم.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در قرآن در سوره نور و احزاب آیاتی در مورد لزوم پوشش برای زنان آمده است، تصریح کرد: در آیه خمار و جلباب، فقها بحث کرده‌اند که آیات بر لزوم پوشش دلالت دارد، ولی آیا می‌توانیم ماهیت حجاب را هم بحث کنیم؟ قرینه‌هایی دال بر این مسئله وجود دارد؛ فرمود که رعایت حجاب ازکی است و شخص با پوشش تزکیه بیشتری می‌یابد.

نقش حجاب در تزکیه انسان
وی افزود: نگاه قرآن به حجاب از این زاویه است که انسان روح و ذهن خود را به واسطه رعایت پوشش پاکیزه نگاه دارید؛ از این زاویه، مسئله جنبه فردی پیدا می‌کند و هر شخصی خودش را در معرض پاکی و نزاهت قرار می‌دهد و از هیجانات جنسی دور می‌دارد؛ باید بپذیریم یا تنها فلسفه حجاب این است یا اینکه یکی از فلسفه‌های آن است. این مسئله در مورد زکات هم بیان شده است؛ یعنی انسان با پرداخت زکات، خودش را پاک می‌کند، گویی انسان وابسته به مال دنیا آلودگی دارد که باید با زکات پاک شود و تعلقات او به مادیات کم شود.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه استیذان در ورود به خانه غیر هم جنبه ازکی دارد، یعنی نهی نکرده بلکه برای تزکیه بیان شده است، تصریح کرد: در آیه ۳۰ سوره نور «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُون» هم بحث ازکی لهم مطرح شده است؛ پرسش‌های زیادی در حجاب داریم که مرتبط با ماهیت‌شناسی است؛ مثلاً اینکه دولت چه وظیفه‌ای در حجاب دارد؟ باید ببینیم که حجاب امری اجتماعی است یا اخلاقی؟ در این صورت مسئولیت دولت متفاوت خواهد شد.

نقش حجاب در امنیت بانوان
با اشاره به آیه جلباب، گفت: در این آیه بیان شده که ای پیامبر(ص) به زنان مؤمنه و همسران خود بگو جلباب‌ها را روی سر خود بیندازند تا مورد آزار و اذیت قرار نگیرند؛ یعنی پوشش سبب تأمین امنیت برای زن است تا افراد بدانند این زن وقار و عفاف دارد و به تمایلات جنسی آنان توجیه نشان نمی‌دهد؛ در  اینجا بحث امنیت که امر اجتماعی است مطرح شده و با آیه سوره نور تفاوت ماهوی پیدا می‌کند؛ یعنی حجاب مایه ازکی و عاملی برای تأمین امنیت زنان است؛ شهید مطهری «ازکی لهم» را کمرنگ مطرح کرده و تعبیر آرامش روانی را بیان فرموده که اعم از پاکیزگی است که در قرآن بیان شده است.

سروش محلاتی ادامه داد: در مورد امنیت هم ایشان معتقد است که مسئله امنیت برای زن به واسطه پوشش خیلی امر مهمی نیست و شارع مقدس هم چندان مد نظر ندارد؛ او جنبه خانوادگی، استواری جامعه و حفظ خانواده و ارزش و احترام برای زن و ... را طرح فرموده و گفته است که مسلماً علت دستور پوشش در اسلام عدم امنیت نبوده است؛ زیرا این امر نه در آثار اسلامی به عنوان علت بیان شده و نه در تاریخ شاهد هستیم.

وی اضافه کرد: این در حالی است که آیه شریفه سوره احزاب علت اصلی حکم را بحث امنیت بیان کرده است تا زن با پوشش مناسب جلوی آزار و اذیت‌ها را می‌گیرد. نکته دیگر در تفکر ایشان آن است که وی مسئله امنیت را در عنوان دیگر یعنی احترام و ارزش به زنان قرار داده است که با آنچه بنده از آیه شریفه گفتم، متفاوت است؛ احترام امر اخلاقی است، ولی امنیت امر اجتماعی و عمومی است و دو فلسفه متفاوت دارند. در قرآن بیان شده که زن در موقعیتی قرار نگیرد که خودش زمینه را برای مزاحمت‌های دیگران فراهم نکند.

تفاوت حجاب برای زن مسلمان و غیرمسلمان
سروش محلاتی بیان کرد: در قرآن مسئله، جلوگیری از مزاحمت‎هاست؛ آنچه سبب می‌شود تا افرادی دنبال خانمی بیفتند و مزاحمت ایجاد کنند، صرف این نیست که او سرش را نپوشانده و از منظر مزاحمت، فرقی میان سر و صورت نیست؛ به قول آیت‌الله بروجردی آن مقداری که جاذبه در صورت وجود دارد در موی سر نیست و انسان‌ها بیشتر تحت تأثیر صورت، چشم، لب و دهان قرار می‌گیرند، پس مکشوف شدن سر، عالم اصلی ایذا نیست.

وی تأکید کرد: آیه سوره احزاب به مسئله اجتماعی حجاب یعنی امنیت و آزادی زن مرتبط است؛ البته در حجاب، استثنائاتی وجود دارد که از آن می‌توان ماهیت یک حکم را تشخیص داد؛ یعنی اگر حجاب امری ضروری برای عموم است، چرا شارع برای زن مسلمان و غیرمسلمان تفاوت قائل شده است؟ اگر بنا بر این است که حجاب، عامل تأمین امنیت زن و جلوگیری از شهوت است، پس زن غیرمسلمان هم باید آن را رعایت کند؛ لذا اگر حجاب امر اجتماعی باشد، تفاوت در آن غیرمعقول است؛ درست مانند اینکه شرب خمر در ملأعام را برای مسیحی آزاد بدانیم، ولی برای مسلمان مستوجب عقوبت. این استثناء مؤید آن است که دلیل اسلام برای حجاب به شکلی است که آن را امر اجتماعی و عمومی تلقی نکرده است. 
منبع: ایکنا