"روح‌القدس" محور مشترک اسلام و مسیحیت؛ مأموریت اصلی حضرت عیسی (ع)

 جالب است که بدانیم یکی از محورهای مشترک، اما مغفول در ادیان الهی به ویژه اسلام و مسیحیت، مفهومی به نام "روح‌القدس" است. در این باره هم در منابع دینی ما و هم در منابع مسیحیت، نکات زیادی وجود دارد. این موضوع به حدی نزد گروهی از مسیحیان ارزش دارد که سومین شخص تثلیث است؛ خدای (اُقنوم) سه‌گانه نزد اکثر مسیحیان شامل "خدای پدر"، "خدای پسر" و "روح‌القدس" می‌شود و هرکدام به خودی خود خدا هستند. در عهد جدید از روح‌القدس با عنوان‌های روح مسیح، روح حقیقت و روح‌القدس یاد شده‌است؛ این مسیحیان ایمان دارند که خدا در ذات خود واحد و یگانه است، اما در عین حال، همواره در عین ذات واحد، در سه شخصیت وجود دارد و هر سه کاملاً خدا هستند. یا روح‌القدس را مقدس می‌گویند چرا که از اثراتش، تقدیس قلب‌های مؤمنان است و به واسطه علاقه‌ای که به خدا و مسیح دارد او را روح‌الله و روح مسیح نیز می‌نامند. (هاکس، قاموس کتاب مقدس، 1394ش، ص424)

اما گویش خداوند درباره ارتباط حضرت عیسی علیه‌السلام با روح‌القدس، گویشی متفاوت با عمده مسیحیان است. در دیدگاه قرآن، روح‌القدس موجود مقدس و عرشی است که خداوند عیسای نبی را به واسطه او تأیید کرد و از آن زمان به بعد بود که این رسول بزرگوار الهی معجزات شگرفی از خویش بروز داد و حتی تکلم ایشان در گهواره به این موضوع ارتباط می‌یابد. خداوند در آیه110 سوره مائده می‌فرماید «إِذْ قالَ اللَّهُ یا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتی‏ عَلَیْکَ وَ عَلى‏ والِدَتِکَ إِذْ أَیَّدْتُکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَ کَهْلاً وَ إِذْ عَلَّمْتُکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجیلَ وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنی‏ فَتَنْفُخُ فیها فَتَکُونُ طَیْراً بِإِذْنی‏ وَ تُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَ الْأَبْرَصَ بِإِذْنی‏ وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتى‏ بِإِذْنی‏...» [یاد کن‏] هنگامى را که خدا فرمود: «اى عیسى پسر مریم، نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور، آنگاه که تو را به روح‏‌القدس تأیید کردم که در گهواره [به اعجاز] و در میانسالى [به وحى‏] با مردم سخن گفتى؛ و آنگاه که تو را کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم؛ و آنگاه که به اذن من، از گِل، [چیزى‏] به شکل پرنده می‌ساختى، پس در آن می‌دمیدى و به اذن من پرنده‏‌اى می‌شد و کور مادرزاد و پیس را به اذن من شفا می‌دادى؛ و آنگاه که مردگان را به اذن من [زنده از قبر] بیرون می‌آوردى‏. همچنین در آیه87 سوره بقره می‌خوانیم «وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ وَ قَفَّیْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَ آتَیْنا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُس‏ ...» و همانا به موسى کتاب [تورات‏] را دادیم، و پس از او پیامبرانى را پشت سر هم فرستادیم و عیسى پسر مریم را معجزه‏‌ه‌اى آشکار بخشیدیم و او را با «روح القدس» تأیید کردیم‏.

اما اندیشمندان اسلامی درباره حقیقت روح‌القدس احتمالات مختلفی را بیان داشته‌اند. عده‌ای از مفسران آن را جبرئیل دانسته‌اند. برخی روح‌القدس را موجودی از عالم امر دانسته‌اند، از جمله علامه طباطبایی که آن را موجودی از عالم امر و غیر از ملائکه می‌داند؛ موجودی که انبیاء را در رساندن وحی به انبیا همراهی می‌کرده است.

با تمام این تفاسیر، حقیقت دیگری ار در احادیث معصومین علیهم‌السلام در خصوص روح‌القدس می‌یابیم؛ از جمله آنکه امام صادق علیه‌السلام روح‌القدس را مخلوقی بزرگ‌تر از ملائک معرفی می‌فرماید؛ ابوبصیر می‌گوید به امام عرض کردم جُعِلْتُ فِدَاکَ لَیْسَ الرُّوحُ جَبْرَئِیلَ» جانم به فدایت، آیا الروح، جبرئیل نیست؟ «فَقَالَ جَبْرَئِیلُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ وَ الرُّوحُ خَلْقٌ‏ أَعْظَمُ‏ مِنَ‏ الْمَلَائِکَة»؛ جبرئیل از ملائکه است و الروح خلقی بزرگ‌تر از ملائک.» (بصائر الدرجات،ج‏1، ص 442) جالب است که امام باقر در روایتی دیگر خطاب به جابر بن عبدالله، روح‌القدس را مختص به انبیاء دانسته،‌ می‌فرماید «یَا جَابِرُ إِنَّ فِی الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ‏ الْقُدُسِ‏ وَ رُوحَ الْإِیمَانِ وَ رُوحَ الْحَیَاةِ وَ رُوحَ الْقُوَّةِ وَ رُوحَ‏ الشَّهْوَةِ فَبِرُوحِ الْقُدُسِ یَا جَابِرُ عَلِمْنَا مَا تَحْتَ الْعَرْشِ إِلَى مَا تَحْتَ الثَّرَى‏»؛ یعنی ای جابر، در انبیاء و اوصیاء پنج روح وجود دارد: روح القدس، روح الایمان، روح زندگی، روح قوت و توان و روح شهوت (برای زندگی و معاش)؛ پس ای جابر، با روح القدس بر آنچه زیر عرش تا زیر زمین است، علم می‌یابیم. همچنین بر پایه برخی روایات، روح‌القدس به ائمه علیهم‌السلام القاء می‌شود و ایشان را مجهز به علمی می‌کند که توسط آن حکم می‌کنند. (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏82، ص52)

حال سؤال اینجاست که حقیقت روح‌القدس با این ویژگی‌ها چیست؟ همان روحی که  بزرگ‌تر از ملائک است، از متعلقات انبیاست و برخی رسولان همچون عیسی علیه‌السلام را تأیید می‌کند و خوبان درگاه الهی توسط آن به آنچه از عرش تا فرش است، علم می‌یابند و ائمه توسط آن حکم می‌کنند؟

رمز این ماجرا را امام صادق علیه‌السلام ذیل آیات سوره قدر معرفی می‌کند؛ امام ذیل آیه 4 این سوره: «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها...» فرمود منظور از الروح که همراه ملائک نازل می‌شود، روح القدس است و روح القدس همان فاطمه سلام‌الله علیها است. «الرُّوحُ الْقُدُسُ هِیَ‏ فَاطِمَةُ ع بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ یَعْنِی حَتَّى یَخْرُجَ الْقَائِمُ.‏» (تفسیر فرات الکوفی، ص581) به این معنا که حضرت فاطمه زهراء سلام‌الله علیها از جانب خداوند صاحب اصلی روح‌القدس است و به تعبیری، ایشان با ردای الروح در عرش خداوند ساکن است و هر ساله در ایام شب قدر و با مشایعت ملائک، طی مراسمی آسمانی، بر امام عصر عجل الله تعالی فرجه نازل می‌شود و امور خلایق را تحویل ایشان می‌دهد تا امام بر آن اساس حکم کنند. حضرت در روایتی دیگر با استناد به همین آیه فرمود «ملائک در معیت روح‌القدس بر امام (هر) زمان نازل می‌شوند و آنچه را که نوشته‌اند (از امور) تحویل ایشان می‌دهند و خداوند آن را بر رسول الله سپس امیرالمؤمنین ثم ائمه علیهم السلام القاء می‌کند. تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ عَلَى إِمَامِ الزَّمَانِ مَعَ رُوحِ الْقُدُسِ وَ قَوْلُهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى‏ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِم‏ وَ یَدْفَعُونَ مَا کَتَبُوهُ إِلَى الْإِمَامِ وَ یُلْقِی اللَّهُ ذَلِکَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص ثُمَّ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ إِلَى الْأَئِمَّةِ ع. (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏82، ص52)

نتیجه آنکه روح‌القدس، وجود مقدسی است که خداوند او را حداقل از ابتدای خلقت اولین بشر بر خوبان درگاه خود از انبیاء و اوصیاء القاء می‌کرد و ایشان به این واسطه مجهز به علوم و توان‌های الهی می‌شدند؛ از جمله این خوبان درگاه الهی، حضرت عیسی علیه‌السلام بود که عالی‌ترین بهره را در بین سایر رسولان الهی (مادن رسول خدا ص) از روح‌القدس بیشترین بهره تا حد "تأیید" را برد؛ اما مأموریت اصلی این روح مقدس، سوق دادن عالم و آدم به‌سوی برپایی حکومت حقه الهی یا مطلع فجر ظهور با امامت فرزند بزرگوارشان امام زمان عجل الله تعالی فرجه است، همچنان که عیسی علیه‌السلام با تربیت‌ها و تأییدات روح‌القدس، در آخرالزمان نزول خواهد کرد و از برترین فرماندهان لشکر امام و بلکه به تعبیر روایات ما، وزیر ایشان خواهد شد.

منبع: تسنیم