آیا اول ماه با پیشگویی منجّمان ثابت میشود؟
اولِ ماه به چند طریق ثابت می شود؟
اولِ ماه طبق نظر مشهور فقها به پنج طریق ثابت میشود: 1. دیدن ماه؛ 2. یقین یا اطمینان عقلایی؛ 3. شهادت دو مرد عادل؛ 4. گذشتن سی روز از اول ماه؛ 5. حکم حاکم. تفصیل هرکدام در ادامه می‌آید.
اولین طریق: دیدن ماه
آنکه خود انسان ماه را ببیند و دیدن باید با چشم معمولی، یعنی با چشم غیرمسلح باشد. بنابراین دیدن با تلسکوپ کافی نیست (حضرت امام و آیات عظام تبریزی، سیستانی، صافی و مکارم).
آنکه خود انسان ماه را ببیند؛ خواه با چشم عادی ببیند، خواه با چشم غیرعادی. بنابراین دیدن با تلسکوپ نیز کافی است (رهبر معظم انقلاب و آیت‌الله‌فاضل).
این است که خود انسان ماه را ببیند و دیدن باید با چشم معمولی یعنی چشم غیرمسلح باشد. بنابراین دیدن با تلسکوپ کافی نیست؛ مگر مفید یقین باشد (آیت‌الله‌بهجت).
دومین طریق: یقین یا اطمینان عقلایی
آنکه عدهای که از گفتۀ آنان یقین یا اطمینان پیدا میشود، بگویند ماه را با چشم غیرمسلح دیدهاند یا هرچیزی‌که به‌واسطۀ آن یقین یا اطمینان پیدا شود (مشهور).
سومین طریق: شهادت دو مرد عادل
آنکه دو مرد عادل بگویند که در شب، ماه را با چشم غیرمسلح دیدهاند. ولی اگر صفت ماه را به‌خلاف یکدیگر بگویند، اولِ ماه ثابت نمیشود. همچنین است اگر انسان به اشتباهِ آن‌ها یقین یا اطمینان داشته باشد یا شهادت آنان به معارض مبتلا بوده یا در حکم معارض باشد. مثلاً گروهی به‌دنبال رؤیت ماه باشند (استهلال کنند) و دو نفر عادل از میان آنان ادعای رؤیت کنند و دیگران رؤیت نکنند؛ حال‌آنکه دو نفر عادل دیگر در میان آن‌ها باشد که در دانستن جای هلال و در تیزبینی، مانند آن دو عادلِ اول باشند و آسمان صاف باشد و مانع احتمالی از دیدن آن دو نباشد و آن‌ها بگویند ماه دیده نشد. در این چنین حالاتی، اولِ ماه به‌شهادت دو عادل ثابت نمیشود (مشهور).
تذکر: باید شهادت به‌رؤیت باشد؛ بنابراین با شهادتی که ازروی حس نبوده، بلکه ازروی حدس باشد، اول ماه ثابت نمیشود (مشهور).
تذکر: اول ماه به‌شهادت زنان یا به‌شهادت یک مرد همراه قسم هم ثابت نمیشود (مشهور).
چهارمین طریق: گذشتن سی روز از اول ماه
آنکه سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به‌واسطۀ آن، اول ماه رمضان ثابت میشود و سی روز از اول ماه رمضان بگذرد که به‌واسطۀ آن، اول ماه شوال ثابت میشود (مشهور).
پنجمین طریق: حکم حاکم
اول ماه به‌حکمِ حاکم شرع ثابت میشود؛ مگر اینکه فرد بداند در حکم حاکم شرع اشتباهی شده است (حضرت امام و رهبر معظم انقلاب و آیات عظام تبریزی، فاضل، گلپایگانی، اراکی، مکارم، نوری و صافی).
اول ماه به‌حکمِ حاکم شرع ثابت نمیشود و رعایت احتیاط اولی است (آیت‌الله‌خوئی).
اول ماه به‌حکمِ حاکم شرع ثابت نمیشود؛ مگر اینکه از حکمِ حاکم شرع یا ثابت‌شدن ماه نزد او، اطمینان یا یقین به دیده‌شدن ماه با چشم غیرمسلح (چشم معمولی) در همان شهر یا شهرهایی که با آن شهر اتحاد افق دارند، حاصل شود (آیت‌الله‌سیستانی).
ثبوت ماه با حکمِ حاکم شرع، محل اشکال است؛ مگر اینکه از حکمِ حاکم شرع یا ثابت‌شدن ماه نزد او، اطمینان یا یقین به دیده‌شدن ماه با چشم غیرمسلح (چشم معمولی) در همان شهر یا شهرهایی که با آن شهر اتحاد افق دارند، حاصل شود (آیات عظام وحید و زنجانی).
اموری که اول ماه به‌واسطۀ آن‌ها ثابت نمیشود
چه طریق‌هایی در اثبات اول ماه معتبر نیستند؟
طبق نظر مشهور فقها، اول ماه به‌وسیلۀ تقویم و محاسبات نجومی یا شکل ظاهری هلال یا دیر غروب‌کردن آن یا رؤیت ماه قبل از زوال یا طوق‌داربودن ماه ثابت نمیشود که تفصیل هرکدام می‌آید.
1. تقویم و محاسبات نجومی
آیا اول ماه با پیشگویی منجّمان ثابت میشود؟
اول ماه با پیشگویی منجمان ثابت نمیشود؛ مگر اینکه شخص از گفتۀ آنان یقین یا اطمینان به دیده‌شدن ماه پیدا کند (تمام مراجع عظام تقلید).
2. شکل ظاهری هلال یا دیر غروب‌کردن آن
آیا به‌وسیلۀ شکل ظاهری هلال، مثل بلندبودن آن یا دیر غروب‌کردن آن می‌توان اول ماه را ثابت کرد؟
خیر (تمام مراجع عظام تقلید).
3. رؤیت ماه قبل از زوال
اگر ماه قبل از ظهر دیده شود، آیا آن روز اول ماه محسوب میشود؟
خیر (حضرت امام و آیات عظام فاضل، گلپایگانی، اراکی، مکارم و سیستانی).
بلی (آیات عظام خویی، تبریزی، وحید و زنجانی).
4. رؤیت ماه بعد از زوال
در برخى از کشورها مثل سوئد، امکان رؤیت هلال ماه شوال پس از غروب خورشید تا دو سه روز بعد از رؤیت ماه نو در ایران منتفى است؛ چون در این مناطق، ماه قبل از خورشید غروب مى‌کند. حال اگر در این مناطق امکان رؤیت هلال قبل از غروب خورشید وجود داشته باشد، آیا همین مقدار براى اثبات هلال ماه شوال کفایت مى‌کند؟
رؤیت هلال پیش از غروب براى اثبات حلول ماه قمرى جدید از شبى که پس از رؤیت است، کافى است (رهبر معظم انقلاب).
رؤیت هلال بعد از زوال (اذان ظهر) با چشم معمولی حجت است بر اینکه شبی که در پیش است، شب اول ماه است؛ اما رؤیت آن با تلسکوپ کافی نیست. بنابراین اگر رؤیت هلال بعد از زوال فقط با تلسکوپ (چشم مسلح) ممکن است، شبی که در پیش است، شب اول ماه محسوب نمیشود. شایان ذکر است معمولاً رؤیت هلال در روز و قبل از غروب آفتاب، در مثل کشورهای شمال اروپا اتفاق می‌افتد که عادتاً ارتفاع ماه در اوایل خروجش از محاق به‌مقدار مناسب نیست و قبل از غروب آفتاب ارتفاع مناسب پیدا میکند (آیت‌الله‌سیستانی).
5. طوق‌داربودن ماه
آیا طوق‌دار بودن ماه، علامت این است که آن شب، شب دوم ماه است؟
خیر (حضرت امام و رهبر معظم انقلاب و آیات عظام فاضل، گلپایگانی، اراکی، مکارم، سیستانی و بهجت).
بلی (آیات عظام خویی و تبریزی).
بلی؛ ولى اگر یقین داشته باشیم که در شب و روز قبل چنانچه هوا صاف هم مى‌بود، امکان رؤیت ماه نبوده است، طوق‌داشتن ماه در شب بعد، کفایت نمى‌کند (آیت‌الله‌زنجانی).
ثبوت ماه به طوق‌داربودن آن، محل اشکال است (آیت‌الله‌وحید).
*با تشکر از اداره پاسخگویی به سوالات شرعی حرم مطهر رضوی
/م118