نسخه‌های قرآن را در زندگی مشترک دریابیم/ نامزدی؛ فرهنگی نه اسلامی و نه ایرانی
بیشترین آمار طلاق در ایران در سه سال اول زندگی مشترک ثبت شده است، حال آنکه دستور قرآن ایجاد مودت و رحمت بین زوجین بوده و ما چنین نسخهای را برای جوانان خود نداریم.
وارث: حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد برمایی، کارشناس مباحث دینی و روانشناختی، مشاور خانواده و مدرس دانشگاه طی سخنانی در کارگاه «سبک و الگوی زیست مسلمانی برای جوان ایرانی» تصریح کرد: دوره‌های پیش از ازدواج برای دانشجویان ما حتی آن‌ها که در رشته‌هایی چون ارشد بالینی و علوم تربیتی مطالعه دارند، دغدغه است و اساساً در ایران با تکنیک‌های پیش از ازدواج کسی تن به ازدواج نمی‌دهد و بیشتر ترس و هراس وجود دارد.
برمایی گفت: دین هم از طرفی دستور مؤکد برای ازدواج دارد و جوانان را به زندگی مشترک تشویق می‌کند اما از طرف دیگر کلاس‌های پیش از ازدواج بیشتر از اینکه نتیجه و ثمر برای تشویق به ازدواج داشته باشند، طرفین را نسبت به مقوله ازدواج می‌ترساند. چطور می‌شود این دو را کنار هم گذاشت؟ راهکار ایجاد سرفصل ضرورت کارکرد رشته‌های جدید در فضاهای میان رشته‌ای است.
حل معضلات و اختلافات زناشویی با نسخه‌های قرآنی
برمایی در ادامه مبحث ضرورت استفاده از دانش‌های میان‌رشته‌ای، به مقوله فوبیای خیانت و رشد طلاق در جامعه اشاره و تصریح کرد: یکی از مباحث قابل توجه در اختلافات زوجین، خیانت است؛ این مسئله که اساساً زن و شوهر تا چه حد فضای خصوصی برای خود دارند و اینکه اصلا زن و شوهر می‌توانند فضای خصوصی داشته باشند یا خیر. همین فوبیا را در حوزه دین و روان چطور می‌توانیم ارزیابی کنیم؟ پاسخ قرآن این است که نسبت به «اهل» خود برای آنکه به آتش جهنم دچار نشوند، مسئولید؛ در سوره طور آیه ۲۶ می‌فرماید «قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِي أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ: گويند ما پيش‌تر در ميان خانواده خود بيمناك بوديم» یعنی نسبت به خانواده حساس باشید.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه قرآن کریم حتی در فلسفه تشکیل خانواده نیز می‌فرماید(آیه ۲۱ سوره مبارکه روم): «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً.. : و از نشانههاى او اينكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدان‌ها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد» تصریح کرد: این مودت به صورت بالقوه در بین زوجین هست و حالا باید آن را ایجاد کرد و به فعلیت رساند، اگر ۱۷۵ هزار طلاق در جامعه داریم چه نسخهای برای کاهش آن داشته‌ایم اصلا هم مهم نیست جامعه مخاطب ما قشر مؤمن و مذهبی هستند، سالی یک‌بار قرآن ختم می‌کنند؟ و پوشش‌شان چیست؟ باید با مراجعه به همین دستورات دینی بررسی کرد که چطور می‌توانیم صمیمیت و فوبیای خیانت، تعهد و لغزش را از بین ببریم و سوء ظن‌ها را به حسن ظن تبدیل کرد؛ این دقیقا دغدغه قرآن در جامعه معاشرتی انسان در دنیا است.
این کارشناس مباحث روانشناختی گفت: مقام معظم رهبری هم اخیرا در دیدار با دانشجویان در ماه مبارک رمضان به معاشرت‌های اجتماعی اشاره داشتند. ضعف ما در همین معاشرت‌ها به‌ویژه در معاشرت‌های زناشویی است. برای کاهش دادن طلاق نباید نرخ ازدواج را بالا ببریم، این دو مقوله تأثیری بر هم نخواهند داشت؛ چراکه هرکدام مؤلفه‌های خاص خود را دارند.
برمایی با بیان اینکه بیشترین آمار طلاق در ایران در سه سال اول زندگی مشترک ثبت شده است، گفت: دستور قرآن ایجاد مودت و رحمت بین زوجین بود حال آنکه ما چنین نسخهای را برای جوانان خود نداریم.
وی به سه چالش اصلی در سالهای نخست زندگی مشترک اشاره و تصریح کرد: ما هیچ شناختی در سه سال اول به زوج‌ها نمی‌دهیم حال آنکه تنش زیادی در این میان هست. چالش نخست اینکه با پیش کشیدن مبحثی که برخی وکلا به خورد جوانان ما داده‌اند؛ تحت عنوان «حق طلاق» در واقع حق سرطان گرفتن را به دختران خود داده‌ایم. دومین چالش اینکه والدین در سه سال اول زندگی به جای اینکه حامی باشند رابین‌هود هستند، معتقدند که باید فرزند خود را با طلاق نجات داده و به زندگی برگردانند و چالش سوم اینکه ما با قانون مصرف روبه‌رو هستیم؛ قانون مصرف در جامعه ما قانون مقایسه است، مقایسه صعودی. یعنی خودکم‌بینی بالا و خودشیفتگی افراطی.
نامزدی؛ فرهنگی نه اسلامی و نه ایرانی
برمایی در ادامه مباحث خود با طرح یکی دیگر از چالش‌های مهم کنونی در امر ازدواج که گریبانگیر تمام خانواده‌های ایرانی از قشر مذهبی و غیر مذهبی است، گفت: در تشکیل خانواده رسمی داریم به نام نامزدی که اصلاً مبتنی بر دستورات دینی نیست. دین به ما می‌گوید تشکیل خانواده باید مبتنی بر عقد (یا دائم یا با صیغه محرمیت) باشد؛ بیشترین آمار طلاق در سال اول زندگی اتفاق می‌افتد. چرا؟ در پاسخ باید گفت طرفین در مقوله ازدواج ابتدای به امر هیچ شناختی از هم ندارند، حتی اگر دختر و پسر معتقد باشند که سال‌هاست یکدیگر را می‌شناسند. اما تا زمانی که روابط آن‌ها در چارچوب ازدواج تعریف نشود، نمی‌توان گفت شناخت حاصل شده است.
این مدرس دانشگاه افزود: زوجین در سالهای نخست زندگی قدرت حل تعارض ندارند و مهارت‌ها بسیار پایین است. از دیگر سو اراده برای تغییر دادن طرف مقابل بسیار بالا است. ویلیام گلاسر در کتاب خودش به نام «ازدواج بدون شکست» نظریه‌ای موسوم به «انتخاب» دارد؛ یعنی شما قادر به انتخاب هستید اما اجازه ندارید که تغییر دهید. اگر انتخاب کردید همین هست که هست. خلق‌ها و شاکله‌ها قابل تغییر نیست. خداوند در قرآن نیز می‌فرماید «إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا: همانا انسان، بى‌تاب و حريص آفريده شده است»(معارج/۱۹). لذا اینجا زوجین برای تصمیم‌گیری درست، دعوت به احترام گذاشتن به یکدیگر می‌شوند نه تحمل کردن.
برمایی با بیان اینکه نامزدی در فرهنگ اصیل ایرانی با نگاهی که به ادبیات کهن و غنی خود همچون شاهنامه داریم، مبتنی بر این بوده که نامزدها برای هم نشان می‌شده‌اند، خاطرخواه هم و به تعبیری مال هم بوده‌اند، و این یعنی دیگر شخص ثالثی اجازه نداشته این دو را از هم جدا کند و جدا بداند؛ گفت: این مقوله در رسوم کنونی و زندگی فعلی ما کاملا مغفول است.
وی با این انتقاد که خانواده‌ها معنای حقیقی دوران نامزدی را نمی‌دانند، تصریح کرد: دوران نامزدی باید به‌عنوان فرایندی تلقی شود که طی آن با معاشرت خانوادگی و نه فردی، شناخت دختر و پسر از یکدیگر کامل شود.
برمایی با تأکید بر این مقوله که معاشرت فردی بدون اطلاع خانواده‌ها هم جواب نمی‌دهد، عنوان کرد: نامزدی دوره سه ماهه الی یک سالهای است که خانواده‌ها می‌پذیرند دختر و پسری که ۶۰ الی ۷۰ درصد با هم همخوانی داشته و به لحاظ شخصیتی و رفتاری به هم شباهت دارند، تحت اشراف آن‌ها با هم مراوده داشته باشند تا شناخت بیشتری از رفتارها و خصوصیات اخلاقی برای طرفین حاصل شود.
این مدرس دانشگاه افزود: متأسفانه این فرهنگ در خانواده‌ها کاملا غلط رواج یافته است. خانواده‌های مذهبی از ابتدا رابطه را منحصر به عقد، اعلام عمومی و برگزاری مراسم می‌دانند در این میان اگر طرفین به این نتیجه برسند که اختلاف نظر و سلیقه دارند و به درد هم نمی‌خورند به دلیل اینکه عقد دایم جاری شده، ازدواج رسمی به طلاق منجر می‌شود. گرچه دو طرف حتی زیر یک سقف نرفته و زندگی مشترکی نداشته‌اند. نگاه عرف و جامعه به این دو نفر همان نگاهی است که به دو مطلقه بعد از چند سال زندگی مشترک وجود دارد. دردسر اینجا است که فرد مجبور است عنوان مطلقه را با خود یدک بکشد بی‌آنکه اصلا زندگی مشترکی را شروع کرده باشد.
برمایی ادامه داد: حالت دوم غلط این است که خانواده‌های غیر مذهبی هم که اجازه مراوده دختر و پسر را به هم می‌دهند، شاهد هستند که در طول این مدت آشنایی، شناختی که باید حاصل شود، صورت نمی‌گیرد. دختر و پسر رابطه‌ای را آغاز می‌کنند که چون مبتنی بر اصول آشنایی برای زندگی مشترک نیست، اصلا شناختی در آن کامل نمی‌شود؛ هستند افرادی که اذعان دارند پس از چند سال رابطه هنوز طرف مقابل خود را نشناخته‌اند. چرا؟ چون رابطه وارد فاز جدی برای زندگی مشترک نشده؛ این فرهنگ نه دیگر اسلامی است نه ایرانی.
این کارشناس و مشاور خانواده نامزدی در رسوم قدیم را منوط به قرارهای اولیه برای ازدواج دانست و گفت: باید با مراجعه به همان مباحث میان‌رشته‌ای، پلی را بین سنت‌های ایرانی و احکام اسلامی بزنیم و نامزدی را که فرهنگی ایرانی بوده با دستور اسلام به وضعیت محرمیت درآوریم. ازدواج سفید نیز حاصل حماقت سازمان‌های متولی خانواده در ایران است؛ برعکس اروپا که تعریف و چارچوبی دقیق برای این فرهنگ دارد. نباید با جهل و نادانی ازدواج سفید را به‌صورت نامحسوس ترویج دهیم. تفاوت نامزدی با ازدواج سفید نیز همین‌جا است که بر اساس نظارت خانواده بوده اما در ازدواج سفید خانواده‌ها اصلا خبر ندارند که جوانش خانه مستقل دارد.
برمایی در پایان سخنان بیان کرد: دختران مذهبی درست انتخاب نمی‌شوند، چون پسران مذهبی قدرت تشخیص درست ندارند؛ دوران نامزدی به معنای صحیح آن همین دوران شناخت دختر و پسر از یکدیگر با رعایت ضوابط شرعی و اطلاع خانواده‌ها و تحت نظارت و ارشاد والدین است. در این میان اگر در طول دوره سه ماهه تا یکساله دختر و پسر به این نتیجه برسند که با هم همخوانی ندارند مسئله ازدواج هم منتفی می‌شود، نیاز هم نیست خانواده‌ها از همان ابتدای امر به همه؛ دوست، آشنا و فامیل اعلام کنند که پسر یا دخترشان قصد ازدواج با فلانی را دارد و یا مراسم خواستگاری داشته‌اند، لذا در کش و قوس پاسخگویی به دیگران هم نمی‌افتند... اگر بپرسند چرا به هم خورد دلیل داریم. نامزد به معنای خواستگار بوده و به هم خورده است. چرا؟ چون به هم نمی‌خوردند/ محرم بودند؟ نه نبودند یا بوده‌اند اما با احتیاط محرم بوده‌اند. کوتاه به هم محرم بوده‌اند. عقد کرد‌ه‌اند؟ نه ..طلاق گرفته‌اند؟ خیر. عقدی در کار نبوده است. اینجا دیگر کلمه طلاق به بار نمی‌آید و ما شاهد این همه شکست در ازدواج در سالهای اولیه نیستیم. با این احتیاط ۳۰ درصد از نرخ طلاق پایین خواهد آمد.