شنبه های قرآنی/ خانواده برتر از منظر قرآن

دین مبین اسلام به عنوان تنها دینی که به همه ابعاد وجودی انسان توجه داشته خانواده را به طور ویژه ای مورد توجه قرار داده است به گونه ای که در بین نهادهای اجتماعی محبوبترین نهاد در نزد خداوند می باشد . امام صادق (ع) از پیامبر نقل می کنند : در اسلام هیچ چیز محبوبتر از خانه ای که با ازدواج آباد می شود نیست و هیچ چیز بیشتر خشم خدا را در نمی آورد از خانه ای که به وسیله طلاق خراب بشود[1]

اسلام بـرای تـشـکیل خـانـواده، استانداردهایی را معرفی می کند. هرقدر ارکان تـشکیل دهنده خانواده با استانداردها منطبق باشد به همان میزان از شایستگی و برتری بـرخـوردار خـواهـد بـود. در روایات، ویژگی‌های فراوانی برای شایسته ترین زنان و مردان ذکرشده است و در سیره معصومین(ع) نیز ارشاداتی وجود دارد که می توان از آنها خـانـواده هـای بـرتـر و شـایـسـتـه را شـنـاخـت . و امـا مـلاک بـرتـری، از نـظـر اسـلام ، مـال و ثروت و مانند آن نیست که کسی به آنها ببالد و بگوید. «نَحنُ اَکثرُ اَموالاً وَاَولادا»[2] همچنین زور و قوت مادی نیز معیار برتری نیست که کسی در ارزیابی افراد در خانواده ها بگوید: «کانواُ اَشَدَّ مِنکُم قُوّةً»[3]و نیز برخورداری از قوم و قبیله و عشیره، جاه و مقام و شهرت نیز ملاک برتری نسیت. بلکه بـرتـری در فـضـایـل انـسانی و ارزشهای اسلامی است

در قرآن کریم نمونه هایی از خانواده برتر معرفی شده است از جمله : خـانـواده حـضـرت مـریـم (ع ) را بـرتـر دانـسـتـه شده و از آن بـه «آل عـمـران» یاد می شود .در این خانواده برتر دو بانو یعنی حضرت مریم و مادرش به عنوان صفوه و برگزیده الهـی بـه جـهـانـیـان مـعـرفـی شده اند. حضرت مریم با آن همه کمالاتی که قرآن کریم گـوشـه هـایـی از آن را ذکـر کرده، دست پرورده مادری نمونه است که او را به پناه خدا سـپـرد، خـدا هم به او پناهندگی داد. آن پناه خواستن نیز در کنار محراب عبادت بود و به استجابت رسید و همچنین خانواده حضرت ابراهیم در آیه ای از قرآن کریم می خوانیم :

اِنَّ اللهَ اصـطـَفـی ادَمَ وَ آلَ ابـراهـیـمَ و آلَ عـِمـرانَ عـَلَی العـالَمـیـن . [4]

نـمـونـه دیـگر خانواده برتر در قرآن، خانواده حضرت یحیی (ع ) است . او نمونه ای از فـرزنـدی صـالح در خـانواده ای شایسته است . خانواده حضرت موسی (ع ) نیز از این جمله اسـت . چـنـان کـه هـمـسـر او دختر حضرت شعیب (ع ) دارای صلاحیتهای اخلاقی و معنوی فراوانی است که قرآن کریم نجابت و حیای او را ستوده است (فَجاءَتهُ اِحداهُما تَمشی عَلَی استحیاء...)[5]

اسـلام، اهـل بـیـت پـیـغـمـبـر اکـرم (ص ) را بـه عـنـوان نـمـونـه ای کـامـل از خـانواده برتر معرفی و صلاحیت الگویی آن را برای جهانیان امضا کرده است . خـداونـد سـبـحـان ایـن خانواده را از هرگونه رجس و پلیدی مبرا دانسته است . آیه شریفه «اِنَّمـا یـُریـدُ اللهُ لِیـُذهبَ عَنکُم الرّجسَ اهلَ البیتِ وَ یُطَهّرکُم تَطهیرا)[6]خطاب به همین خانواده است»

خـانـواده ای که از پـیـونـد مـلکـوتـی وجـود نـازنـیـن حـضـرت عـلی (ع) و فـاطـمه اطهر(ع) تـشـکـیـل شـده اسـت و آن دو مـصـداق اتـم انـسـان کـامـل و ایـده آل هستند. رسـول خـدا (ص) در جـریـان ازدواج آن دو وجود عرشی، آنان را اسوه و الگوی امت خویش خواند و فرمود:

حال بـا تـوجـه به اینکه اهل بیت پیامبراکرم (ص) از نظر اسلام برترین خانواده شمرده می شـونـد، باید این خانواده برای همگان الگو قرار گیرند و خانواده های اسلامی برای رشـد و تـعـالی خـود و دسـتـیـابـی بـه زنـدگـی ایـده آل و مـکـتـبـی تمام حرکات و سکنات و جهت گیریهای خود را با آن هماهنگ سازند امام علی (ع) پیروان خود را به اهل بیت و الگوگیری از آنان فرا خوانده، می فرماید:

به اهل بیت پیامبر بنگرید، از آن سمت که آنها گام برمی دارند منحرف نشوید و قدم به جـای قـدمشان بگذارید، آنها هرگز شما را از جاده هدایت بیرون نمی برند و به پستی و هـلاکـت بـاز نـمی گردانند. اگر سکوت کنند سکوکت کنید و اگر قیام کردند قیام کنید، از آنها پیشی نگیرید که با این توضیح برخی از ویژگیهای خانواده برتر را از دیدگاه اسلام ذکر می شود

۱) اصالت خانوادگی

اولیـن ویـژگـی خـانـواده بـرتـر در اسـلام ، اصـالت خـانـوادگـی و اصل و نسب پاکیزه است . اصلاب ارزشمند پدران و دامنهای مطهر و پاک مادران که به هیچ گـونـه پـلیـدی آلوده نشده اند، چنان که در زیارتنامه امام حسین (ع ) می خوانیم : أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ نُورا فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَةِ [الطَّاهِرَةِ] لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجَاهِلِیَّةُ بِأَنْجَاسِهَا « شهادت می دهم که تو از گوهرهای پاک و از ارحام مطهری . جاهلیت به ناپاکیهایش شما را آلوده نساخت و لباسهای ناپاک خود را براندام شما نپوشاند.»[7]

امـام عـلی (ع ) هم بـه مـالک اشـتـر توصیه می فرماید که برای گزینش فرماندهان لشکر اسلام بر ویژگی اصالت و شرافت توجه بنماید

۲) دین و ایمان

خـانـواده ای بـرتـر اسـت کـه هـر کدام از ارکان آن از ویژگی دین و ایمان و اعتقادات ناب برخوردار باشد. ترجمه آیه ۲۲۱ سوره بقره چنین است :

زنـان مـشـرک را تـا ایـمان نیاورده اند، به زنی مگیرید و کنیز مومن بهتر از آزاد زن مشرک اسـت هـرچـنـد زیـبایی او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک تا ایمان نیاورده اند زن مومن ندهید و برده مومن بهتر از آزادمرد مشرک است ، هر چند شما را به شگفت آورد.

در جایی دیگر، قرآن کریم از همسر حضرت نوح و حضرت لوط یاد می کـنـد کـه تـحـت سـرپـرسـتـی آنـان بـودند. ولی عاری از ایمان بودند و از نظر مکتبی و فرهنگی خیانت کردند و به پیامبر خویش ایمان نیاوردند. قرآن این دو زن را الگوی مردم بد معرفی کرده ، می فرماید:

ضـَرَبَ اللَّهُ مـَثَلاً لِلَّذِینَ کَفَرُوا امْرَاءَةَ نُوحٍ وَامْرَاءَةَ لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا... . [8]

3 ) علم و دانش

ارکـان تـشـکـیـل دهـنـده خـانـواده برتر از لحاظ علم و آگاهی دارا و ثروتمند هستند. در این خـانـواده، زن افـزون بـر اطـلاعـات و آگـاهـیـهـای مـذهـبـی بـه عـنوان همسر، مادر، مدیر و کـدبـانوی خانه، از آگاهیهای لازم زندگی نیز برخوردار است . راه و رسم شوهرداری و خانه داری را به خوبی می داند و به وظایفی که شرع مقدس بردوش او نهاده ، واقف است و از لحـاظ رشـد عـقـلی و فـکـری بـه درجـه ای رسـیـده اسـت کـه نـیازی به امر و نهی ندارد. رسول خدا(ص ) می فرماید:

بـهـتـریـن دخـتـران (بـرای ازدواج ) کـسـانـی انـد کـه از عقل و ادب برخوردارند و شما به امر ونهی او نیازی نمی یابی .

مرد چنین خانواده ای نیز افزون بر اطلاعات دینی، به عنوان مدیر و سرپرست خانواده، شوهر و پدر از آگاهیهای لازم برخوردار است و به وظایفی که اسلام بر عهده اش نهاده، به خوبی آشناست .

4) معنویت

زن وشـوهـر در خـانـواده بـرتـر سـرشـار از مـعنویت اند. زندگی آنان صحنه ذکر و یاد خـداسـت . اهـل تـهـجـد و شـب زنده داری، تلاوت قرآن، دعا و مناجات، راز ونیاز، توبه و اسـتـغـفار و مانند آن هستند.

نمونه همسرانی که معنویت بر زندگیشان حاکم بود حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) می باشند . امیر المومنین در هنگام نماز از فرط تضرع و خشوع مدهوش می شدند به گونه ای که همه فکر می کردند جان سپرده اند و پیامبر (ص) در مورد عبادت حضرت زهرا (س) می فرمایند:

وقتی دخترم فاطمه در محراب عبادت قرار می گیرد، همچون ستاره ای برای ملائکه آسمان می درخشد و خداوند بزرگ به آنان می گوید: ای ملائکه من ! به بهترین بنده من فاطمه بـنـگـریـد، او در مقابل من ایستاده و از خوف من تمامی وجودش می لرزد و با تمامی حضور قلب خویش عبادت می کند.

۴) تقوا

قـرآن کـریم ، تقوا را معیار برتری معرفی کرده و کسانی را که از خدا پروای بیشتری دارند گرامی تر می شمارد. «اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِندَاللّهِ اَتْقیکُمْ»[9]

بـر هـمـیـن اسـاس هـر خـانـواده ای کـه در رعـایـت تـقـوای الهـی پیشتازتر باشد از لحاظ الگـویی، برتر شمرده می شود. در خانواده برتر زن و شوهر متقی و خداترس هستند. حد ومرزهای الهی را مراعات می کنند.

اسـلام در تـشـکـیل خانواده بر این ویژگی تاکید کرده است و مردی را شایسته همسری می دانـد کـه پـارسـا باشد و از گناهانی مانند زنا، شرابخواری و گناهان علنی دوری کند. شخصی درباره ازدواج دخترش با امام حسن مجتبی (ع ) مشورت کرد حضرت فرمود:

دخـتـرت را به ازدواج مردی باتقوا درآور؛ چرا که او اگر دخترت را دوست بدارد، احترامش می گذارد و اگر به او علاقه نداشته باشد به او ستم نخواهد کرد

5)صبر و شکر

در خانواده برتر هیچ کدام از زن و شوهر در برابر سختیهای زندگی جزع و بی تابی نـمی کنند. آنها ناملایمات زندگی را هدیه های خدا بر خویش می شمارند، در وقت دارایی خدا را سپاس می گویند و هنگام نداری و فقر صبوری می کنند.

رسول خدا(ص) می فرماید:

روزی رسـول خـدا(ص) بـه منزل دخترش فاطمه (ع) آمد، او را دید که روی زمین نشسته، بـا دسـتـی فـرزنـدش را در آغوش گرفته، شیر می دهد و با دستی دیگر گندمها را با آسیاب دستی آرد می کند، اشک در چشمانش حلقه زد و فرمود:

دخـتـرم ! تـلخـیـهـا و مشکلات دنیا را به یاد شیرینی و سعادت بهشت برخود گوارا ساز!

6) مدیریت ایده آل

در خانواده برتر مرد مدیری لایق و کاردان است و هزینه های زندگی را از راه حلال به دست می آورد و در جهت هدایت و ارشاد و حمایت خانواده می کوشد و از طرف دیگر زن نیز در شوهر داری ،خانه داری و نقش مادری اسوه است

7) رعایت حقوق یکدیگر

در خانواده برتر زن و مرد با رعایت احترام متقابل به حقوق یکدیگر توجه کامل دارند در چنین خانواده ای هر یک از اعضا به وظیفه خود آشنا و به انجام آن پایبند است.

نتیجه گیری:

از مجموع آنچه گذشت نتیجه گرفته می شود که خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی هر چه به استانداردهای اسلامی و فضیلت ها نزدیکتر شوند خانواده برتر محسوب می شوند . در قرآن نمونه هایی از خانواده برتر ذکر شده همچون خانواده حضرت ابراهیم، خانواده حضرت مریم و.... که از میان آنها اهل بیت پیامبر(ص) به عنوان نمونه ای کامل و برتر معرفی شده اند و علاوه بر الگو کردن اهل بیت (ع)،در خانواده مسائلی چون اصالت، رعایت حقوق، معنویت، صبر، تقوا و.. در نظر گرفته شود به برتر شدن خانواده کمک می شود .

پی نوشت:

1. اصول کافی /ج6/ص54

2. سباء/ ۳5

3. توبه /9

4. آل عمران / ۳۳

5. قصص /۲۵

6. احزاب / ۲۳

7. زیارت اربعین

8. تحریم / ۱۰

9. حجرات /۱۳    

"نویسنده: ز.کامرانی"