دعای سحر و زیارت جامعه کبیره مفسر یکدیگر هستند

حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی، شامگاه ۲۰ فروردین ماه در ادامه سلسله مباحث شرح دعا سحر به فراز «اللهم انی اسئلک من نورک بانوره ...» پرداخت که گزیده‌ای از  سخنان وی را می‌خوانید.

در این فراز ما از خداوند مرتبه بالای نورانیت را درخواست می‌کنیم و به نورانیت در حد پایین و متوسط بسنده نمی‌کنیم. اللهم انی اسئلک من نورک بانوره و کل نورک نیّر؛ ما از خدا انور نور یعنی نورانی‌ترین نور را مسئلت داریم. این مرتبه عالی چیست و ثانیا در اختیار چه کسانی قرار می‌گیرد و ثالثا راه تقویت دریافت نور کدام است؟

طلب نور ریشه در فطرت انسان دارد. لذا اگر انسان علم می‌خواهد به این دلیل است که آن را نور می‌بیند، قهرا اگر موضوعی ریشه در فطرت و خلقت انسان داشته باشد، از یکسو به سوی نور جذب می‌شود و از سوی دیگر فرار کردن از تاریکی‌ها است؛ همان مقداری که رسیدن به نور برای ما جاذبه دارد ظلمت و تاریکی هم مورد تنفر است. اینگونه امور فطری محدوده خاصی ندارد؛ انسان دنبال علم و دانش است و بالاترین مرتبه آن را می‌خواهد و حاضر نیست به مرتبه ناقصی بسنده کند.

در زیبایی هم همینطور است و انسان بالاترین مرتبه زیبایی را می‌پسندد و در نور هم هیچ مرتبه‌ای از ظلمت قابل قبول نیست. مرحوم علامه طباطبایی در نقد نظر برخی از عالمان دین که موضوع دستیابی به نور را امر مجازی تلقی کرده‌اند که بهره‌ای از حقیقت ندارند توضیح داده است که پیکره عمل، مصداق واقعی نور نیست ولی همین عمل صوری و ظاهری می‌تواند منشا یک امر باطنی در وجود انسان باشد و نورانیت در وجود او ایجاد کند.

تاثیر نیت در نورانیت
اعمال انسان تاثیرات شگرفی دارد و هر فردی در وجدان خود می‌تواند روشنی و تاریکی عملش را احساس کند. گاه یک عمل کاملا مشابه در دو فرد، برای یکی نورانیت و برای فرد دیگر ظلمت به همراه دارد مثلا کسی در راه خدا از فقیر دستگیری می‌کند، اینکه این انفاق با چه انگیزه‌ای صورت می‌گیرد خیلی مهم است، اگر شخص نیت صادقانه داشته باشد انفاق باعث روشنایی درونی او می‌شود و برعکس اگر نیت ریاکارانه داشته باشد یا از عنوان دستگیری از فقرا سوء استفاده کند باعث تاریکی و ظلمت در وجود او می‌شود.

کیفیت؛ ملاک نورانیت عمل
بنابراین براساس ظاهر عمل نمی‌توانیم قضاوت کنیم. عملی که خالص باشد نورانیت در انسان ایجاد می‌کند و هرقدر این نورانیت تقویت شود تحت تاثیر خلوص بیشتر عمل، قهرا انسان ارتفاع بالاتری پیدا می‌کند. از این رو وقتی می‌گوییم؛ اللهم انی اسئلک من نورک بانوره، باید ببینیم که آیا خودمان را برای کسب نور مهیا کرده‌ایم؟ آیا اعمال ما بر نورانیت قلب ما می‌افزاید یا از آن می‌کاهد؟ کسی که نسبت به دیگران بدبین است، فرد دنیاطلب و قدرت طلب و کینه‌جو و فریبکار است، درونش تاریک است و این فرد چگونه می‌تواند در جهت نورانیت پیش برود.  محال است انسان با صفات رذیله، دنبال کسب انور نور باشد. هر تغییری از درون انسان آغاز می‌شود.

ملاصدرا در بحث صراط، بابی با عنوان تنویر القرآنی دارد. وی در فرازی آورده است: لیس النور بکثرة الاعمال انما النور بعظم نور الاعمال ...؛ مبادا گمان کنیم که نور با زیاد بودن اعمال قابل دسترسی است. نور از کیفیت عمل بر می‌خیزد و گاهی ممکن است انسان چند آیه توام با معرفت و نورانیت بخواند و تاثیر زیادی بگیرد که از قرائت کل قرآن نگیرد. بنابراین کثرت‌گرایی در اعمال، خودش یکی از آفات است البته نه اینکه انسان نسبت به اعمال اهمال داشته باشد بلکه اهتمام را باید بر کیفیت قرار داد. نورانیت عمل همان نورانیتی است که از آن به قرب خدا تعبیر می‌شود و بالاترین و بزرگترین نورها با عدد و رقم و کثرت سنجیده نمی‌شود و مهم تاثیری است که در قلب و روح انسان دارد. چه بسا کسی عمش در ظاهر کمتر است ولی نسبت به کسانی که عمل بیشتر انجام داده‌اند در رسیدن به سعادت و قرب الهی موفقتر است. در واقع ما با روح عمل زندگی می‌کنیم و روح عمل همان چیزی است که ما از عمل در درون خود برداشت می‌کنیم، واقعیتی است که در وجدان ما تحقق می‌یابد و الا صورت رفتارها همه در معرض زوال است.

تحقق مرتبه تمام نور در اولیاء الهی
قهرا هر که در این راه مقربتر باشد نورانیت بیشتری تحصیل کرده است و هر کسی عملش خالص‌تر و پاک‌تر باشد مرتبه عالی‌تری از نورانیت به دست آورده است تا به سلسله اولیاء الهی می‌رسیم که کاملترین انسان‌ها هستند. تاکید می‌کنم که از عجایب دعای سحر این است که ظاهر آن سخن از توحید است ولی در باطن همین توحید، انسان را به ولایت می‌رساند زیرا همین اسماء و صفات وقتی مطرح شد ما سراغ عالی‌ترین مرتبه می‌رویم و این عالی‌ترین صفات در ولی مطلق الهی تحقق می‌یابد. در وجود مثل امیرالمؤمنین(ع) تحقق پیدا می‌کند و البته همه در کنار پیامبر(ص) هستند که صاحب ولایت ختمیه است. مسیر توحید، انسان را به ولایت می‌رساند ولی متاسفانه بسیاری از افراد توجه ندارند و باب ولایت را جدا از توحید مطالعه می‌کنند لذا دچار خطا در فهم شده و به زبان می‌آورند که در امور ولایی، غلو وجود دارد.

دعای سحر از اسماء الهی شروع می‌شود و چون این اسماء را در مقام فعل بروز می‌دهد ما را به ولایت می‌رساند. در ذیل همین فراز هم یکی از شارحان دعای سحر؛ مرحوم رفیعی قزوینی که فیلسوف و فقیه بود مسئله نورانیت امام علی(ع) را مطرح کرده است و تناسبش هم این است؛ کسی که بیشترین مرتبه نور الهی، علم الهی، کمال و جمال الهی را درک کرده است امیرالمؤمنین(ع) در ذیل ولایت ختمیه پیامبر(ص) است.

غلو در زیارت جامعه مطرح نیست
دعای سحر را باید در کنار زیارت جامعه خواند زیرا به نحوی همدیگر را تفسیر می‌کنند بنابراین بحث غلو در زیارت جامعه نیست، در زیارت جامعه آمده است: ... اشرف محل المکرمین و اعلی منازل المقربین و ارفع درجات المرسلین؛ خداوند شما ائمه ر ابه بالاترین مقام کرامت شرافت داده است و آن منزلت بالایی که «لا یلحقه لاحق و لا یفوقه فائق و ....» هیچ کسی به آن دست نمی‌یابد و نمی‌تواند در آن بر شما سبقت بگیرد و خداوند عظمت و بزرگی جایگاه شما را برای انبیاء بیان کرده است و خداوند شما را به عنوان کسانی که دارای نور تام هستید (و تمام نورکم) معرفی کرده است. تمام در برابر نقص است؛ در زیارت جامعه بحث بر این است که آن نوری که در اختیار مقام ولایت مطلقه است تمام مراتب نورانیت است نه نورانیت دارای نقص چون این مراتب، ترکیبی از وجدان و فقدان است ولی فردی که در مرتبه عالی است مرتبه تمام نور را دارد. تمام نورکم را ذیل فراز دعای سحر قرار دهیم، آن وقت معلوم می‌شود ما کدام نقطه را هدف قرار داده‌ایم. اللهم انی اسئلک من نورک بانوره. خدایا از نورانیت وجود مقدس امام زمان(عج) نصیب ما بگردان.
منبع: ایکنا