چرا برای خواندن قرآن، «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» گفته می شود؟

اصولاً توحید اقتضا می کند که انسان برای جلب نفع و خیر از خدا کمک بطلبد و کارهایش را با «بسم الله» شروع کند، و برای دفع ضرر و شر نیز از او کمک بخواهد و کارهایش را با «اعوذ بالله» آغاز نماید.

زیرا طبق بینش توحیدی هیچ مؤثری در عالم وجود نیست؛ مگر خدا[1] و هیچ حرکت و نیرویی نیست، مگر به اذن و قدرت خدا[2] و به طور استقلال از دیگران هیچ کاری ساخته نیست، بلکه همه کارگزار اویند.

البته باید استعانت و استعاذه از سر صدق باشد، همانگونه که هنگام اعلام خطر، گفتن جمله «من به پناهگاه می روم» مشکلی را حل نمی کند، بلکه باید به سمت پناهگاه رفت و در آن قرار گرفت.[3]

در آیه «و إمّا ینزغنّک من الشیطان نزغ فاستعذبالله إنّه سمیع علیم»[4] امر شده که به خدا پناه ببریم و با تمام دل و جان به سمت حق رو کرده و از او استمداد بجویم، که همین استعاذه واقعی است.[5]

چنانکه بیان شد، قرآن کریم دستور به استعاذه از شیطان؛ آن موجود وسوسه انگیز را می دهد. معصومین علیهم السلام نیز موارد متعددی را گوشزد کرده اند که در واقع هشداری برای انسان است که به هنگام خطر، سریعاً خود را در حصن حصین الهی قرار دهد تا در امان بماند.[6]

اما اینکه در هنگام تلاوت قرآن، گفتن «اعوذ بالله من الشیطان رجیم» باید قبل از «بسم الله الرحمن الرحیم» باشد، به این دلیل است که «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء قرآن است از این رو باید قبل از ورود به متن قرآن باشد.

همچنین در روایتی آمده است که اولین چیزی که جبرییل در باره قرآن به پیامبر اکرم(ص) گفت این بود: ای محمد بگو: «أَسْتَعِیذُ بِالسَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ» سپس گفت بگو: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ»[7]

البته این پناه بردن نباید محدود به لفظ و سخن باشد بلکه باید در اعماق روح و جان نفوذ کند به گونه ای که انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهای شیطانی جدا گردد، و به صفات الهی نزدیک شود، تا موانع فهم کلام حق از محیط فکر او برخیزد و جمال دلارای حقیقت را بدرستی ببیند.[8]

بنا بر این پناه بردن به خدا از شیطان هم در آغاز تلاوت قرآن لازم است و هم در تمام مدت تلاوت هر چند به زبان نباشد.

پی نوشت:

[1] لا مؤثر فی الوجود الاّ الله.

[2] لاحول ولا قوّة الاّ بالله.

[3] تسنیم، ج 3، ص 399.

[4] اعراف ﴿7﴾ : 200 و فصلت ﴿41﴾ : 36.

[5] شیطان شناسی، ص 170.

[6] ر.ک؛ محمدی ری شهری، میزان الحکمة، باب 3008.

[7] مستدرک‏الوسائل ج : 4 ص : 265- 4، الشَّیْخُ أَبُو الْفُتُوحِ الرَّازِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ‏قَالَ أَوَّلُ آیَةٍ نَزَلَتْ أَوْ أَوَّلُ مَا قَالَهُ جَبْرَئِیلُ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی أَمْرِ الْقُرْآنِ أَنْ قَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ قُلْ أَسْتَعِیذُ بِالسَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ثُمَّ قَالَ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ‏.

[8] تفسیر نمونه، ج‏11، ص:401.

  /م118