نکوهش «عجله» در روایات اسلامی/ طمأنینه نقطه مقابل عجله است
عجله و شتاب به این صورت است که انسان پیش از آنکه جوانب کار را بررسی کند و در اطراف آن تأمل کند، اقدام به آن کار نماید. به تعبیر دیگر به مجرد اینکه امری به خاطر او خطور کند، بدون آنکه عواقب و نتایج آن را بررسی کند، شروع به انجامش کند.
به تعبیر مرحوم نراقی در کتاب معراج السعاده، منشأ و ریشه عجله و شتابزدگی «کم دلی و ضعف نفس» است. نوعی خودخواهی یا خودبرتر بینی یا بی توجهی به حقوق و خواسته‌های دیگران نیز می‌تواند منشأ این رذیله اخلاقی و فرهنگی باشد.
عجله یکی از بزرگ‌ترین دام‌های شیطان برای ضربه زدن به انسان است. به همین دلیل در روایات گفته شده است که عجله از شیطان است. عجله موجب می‌شود بدون بصیرت کافی به کاری اقدام شود و به همین دلیل احتمال آنکه هوای نفس منشأ آن باشد و در دام شهوت و غضب گرفتار آید، بسیار زیاد است و در نتیجه احتمال اینکه کار عجولانه به نتیجه برسد نیز اندک است.
به تعبیر روایات عجله موجب می‌شود انسان به هدف دست نیابد. به قول سعدی: کارها به صبر برآید و مستعجل به سر در آید.
به چشم خویش دیدم در بیابان / که آهسته سبق برد از شتابان
سمند بادپای از تگ فرو ماند / شتربان همچنان آهسته می‌راند
تجربه هم نشان داده است که کارهای عجولانه و تصمیمات شتابزده در اکثر موارد موجب پشیمانی و ندامت می‌شوند. خسران مادی و معنوی در پی دارند.
پیامبر اکرم (ص) عجله را عامل نابودی و هلاک افراد و جوامع دانسته، می‌فرماید:
«انما اهلک الناس العجلة ولو ان الناس تثبتوا لم یهلک احد؛ چیزی که مردم را نابود می‌کند، عجله است و اگر مردم اهل درنگ و تأنی بودند کسی نابود نمی‌شود.»
اما تصمیماتی که با بصیرت کافی و تأمل و صبوری لازم صورت گرفته باشند، کمتر موجب پشیمانی و ندامت می‌شوند. مردم نیز عموماً به تصمیمات و دیدگاه‌های عجولانه و شتابزده اهمیتی نمی‌دهند و برای افراد عجول اعتبار و منزلتی قائل نیستند حتی اگر خود اهل عجله باشند.
البته بدی عجله مطلق نیست در مواردی همچون در کار خیر یا جلوگیری از وقوع شر، شتاب زده امری پسندیده است که البته میانگین مردم ما در بسیاری از موارد در انجام کارهای خیر نیز شتاب دارند.
در روایات آمده است: «التثبت خیر من العجله الّا فی فرص البر؛ حوصله داشتن بهتر از عجله است جز در مواقع کار خیر»
«العجلة مذمومة فی کل أمر إلا فیما یدفع الشر؛ عجله در هر امری ناپسند است جز در جایی که شر را دفع کند.»
صفت مقابل عجله وقار و طمأنینه است. کسانی که از قوت نفس برخوردارند و دلی محکم و استوار دارند، قاعدتاً در گفتار و رفتار از اطمینان نفس و آرامش ویژه‌ای برخوردارند. این آرامش را نیز به اطرافیان خود سرایت می‌دهند و در نتیجه فضایی آرام فراهم می‌سازند. به همین دلیل وقار یکی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های اخلاقی دانسته شده است؛ زیرا خود معلول و محصول بسیاری از ویژگی‌های مثبت است. نتیجه خودسازی است.
در روایات تأکید شده که به هنگام حضور در جامعه، با وقار و سکینه و آرامش حاضر شوید.
امام صادق (ع) توصیه می‌کند که «اذا خَرجَت مِن مَنزلِک.... الزم السکینه و الوقار...» وقار به عنوان زینت اسلام معرفی شده است. زیباترین ویژگی یک انسان از نگاه ائمه اطهار وقار است.
یکی از یاران امام صادق (ع) می‌گوید از آن حضرت پرسیدم ، زیباترین ویژگی‌های یک انسان چیست. آن حضرت در پاسخ فرمودند: وقار بلا مهابة و سماح بلا طلب مکافاة و تشاغل بغیر متاع الدنیا؛ وقار بدون ایجاد ترس بخشش بدون چشمداشت جبران و مشغول شدن به غیر دنیا.