جواد پریئی: «واو به واو» یک سبک باید رعایت شأن کند
در قدیم مداحان به نام و صاحب سبک عملا خودشان اساتید موسیقی سنتی بوده‌اند و با‌شناختی که از دستگاه‌ها، ردیف‌ها، آوا‌ها و نغمات داشتند مبادرت به مداحی می‌کردند که به همین دلیل سبک‌ها و آثار جاودانی از خود به جای می‌گذاشتند. امروزه اکثر مستمعین، افراد تحصیل کرده و آشنا با ادبیات در نجالس حضور می‌یابند، لذا سر و کار داشتن با شعر و مطالعه دیوان‌های اشعار و برخورداری خواندنش از یک سبک خاص در بارور شدن این حس، به مداح کمک شایانی می‌کند. بنابراین مداحان امروز بیشتر به سراغ شعرایی می‌روند که در حین سرودن اشعار خوب، سبک خوب و نویی نیز بر آن بسازند تا بتوانند با استفاده از این سبک‌های جدید در مسیر تاثیر گذاری و جذب مخاطب و البته رساندن پیام‌های نهضت امام حسین (ع) توفیقات بیشتری به دست بیاورند. اما این کار زمانی ماندگار و موثر خواهد بود که یک سبک قوی، اصیل و برخواسته از همان سوز و شور مرتبط با عزای سیدالشهداء (ع) و برگرفته از یک شعر قوی و پرمحتوا باشد که مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: «کوشش کنید شعرهای خوب و مایه‌های شعری خوب را انتخاب کنید، مبادا به شعرکم مایه قانع شوید، ما شعرای خوبی داریم.»
«سید جواد پرئی» یکی از شاعران و سبک سازان آیینی جوان کشورمان است که در این سالهای اخیر خیلی از سبک‌های سینه زنی و نوحه‌هایی که مداحان مشهور خوانده‌اند کار او بوده است. برای بررسی این موضوع که جایگاه سبک و شعر در مداحی‌ها کجاست و مسائلی از این قبیل با وی گفتگویی انجام شد که در ادامه می‌خوانید:
سبک با گذر زمان صاحب اصالت می‌شود/ اصالت با شعر است
آقای پریی، اگر موافق باشید با این سوال شروع کنیم که به نظر شما در تبیین جایگاه سبک و شعر در مداحی‌ها، اصالت با سبک است یا شعر؟ وزن سبک و شعر در برابر هم چقدر است و کدام یک مهم‌تر است؟ دوست دارم ابتدا دیدگاه شما را بدانم تا بعد وارد بحث شویم.
در باب تبیین و شفاف سازی جایگاه شعر و همینطور سبک (ملودی) در مداحی و اینکه آیا اصالت از آن سبک است یا شعر و وزن این دو نسبت به یکدیگر، اولا باید دید تعریف ما از اصالت چیست؟ آیا مقصود از آن، شرافت و برتریست یا معنی مصطلحی که امروزه از آن با عنوان ریشه دار بودن، قدیمی بودن، و.... یاد می‌شود، منظور است؟ اگر منظور برتری و شرافت است که پر واضح است، شعر همیشه بر‌تر و شریف‌تر، بوده و هست. اما اگر منظور ما ریشه دار بودن و یا کهنه‌گی‌است، سبک هم می‌تواند با گذر زمان صاحب اصالت شود مثلا خیلی از کارهایی که مرحوم حاج مرزوق و حاج اکبر ناظم و برخی دیگر به عنوان نوحه می‌خواندند و ما امروز از آن کار‌ها به عنوان یک کار اصیل و با قوام یاد می‌کنیم، در همان زمان منتقدین و مخالفین خودش را داشته، اما بر اثر گذر زمان نوستالوژیک شده است. مثل یک قالی دست باف کهنه که با مرور زمان عیار می‌گیرد و امروز از آن‌ها به عنوان یک کار اصیل و وزین یاد می‌شود.
اما اینکه کدام مهم‌تر و وزین‌تر است، باید گفت به اعتقاد این شاگرد کلاس اولی، اگر ملودی‌ای با قوام، بی‌نقص، هنرمندانه و تخصصی ساخته شود ولی شعر سخیف باشد مثال ظرفی است شکیل، زیبا و قیمتی که در آن میوه‌های گندیده و نازیبا چیده شده و محتوای آن غیر قابل استفاده است و این مطلب مبین اهمیت شعر در اصالت سبک یا ملودی است.
بیشتر اوقات شعر و ملودی را باهم دنبال می‌کنم
شما خودتان برای ساخت یک سبک اول سبک را پیدا می‌کنید بعد برایش شعر می‌گویید یا اینکه شعر می‌گویید و بعد سبک را درخور محتوای آن می‌سازید؟
در پاسخ این سوال نمی‌توان مطلقاً گفت که اول شعر گفته می‌شود بعد ملودی ساخته می‌شود و یا بالعکس، خیلی وقت‌ها برای شعر ملودی می‌سازیم، خیلی وقت‌ها هم ملودی ساخته می‌شود و بعد شعرش گفته می‌شود. ولی حالت سومی هم وجود دارد که من اغلب در مسیر آن حالت کار‌هایم را پیش می‌برم و آن حالتی هست که شعر و ملودی همزمان باهم دنبال می‌شوند.
اجرای ضعیف هم می‌تواند به محتوا ضربه بزند
همانطور که اشاره کردید اصل با مظروف و محتوا است اما به هر حال سبک ظرف است و گفته می‌شود برخی سبک‌ها به مظروف ضربه می‌زنند و توان انتقال محتوا و پیام را از شعر می‌گیرند. نظر شما در این باره چیست؟
می‌تواند اینطور باشد. حکایتی هست که می‌گوید: «گر تو قرآن بر این نمد خوانی/ ببری رونق مسلمانی» البته نه تنها ملودی سخیف بلکه اجرای ضعیف هم می‌تواند به محتوا ضربه بزند. بنابراین سبک سخیف و اجرای ضعیف توأمان می‌توانند از بین برندهٔ یک محتوای قوی باشند.
باید ملودی‌ای بسازیم که شعر، مضمون و هدف در آن بهتر و بیشتر به چشم بیاید
ملاک و معیار اینکه یک سبک به عنوان سبک خوب و غیر انحرافی شناخته شود چیست؟ اصلاً قائل به این هستید که سبک انحرافی هم وجود دارد یا خیر؟
البته مطلوب این است که پاسخ این سؤال را یک استاد کار کشته بدهد ولی به نظر من بسیاری از این معیار‌ها و ملاک‌ها سلیقه‌ای‌ست اما حداقل شاخصهٔ یک سبک یا ملودی خوب؛ گوش نوازی، شاعرانگی در شعر، روان بودن متن، یکپارچگی در مهندسی ساختمان ملودی و شناسایی ذائقه مردم است. نکته‌ای بسیار مهم وجود دارد که حاصل تجربه کم و کوتاه من است که در مقدمهٔ این نکته مثالی را عرض می‌کنم. شما در یک فیلم می‌توانید از زاویه‌ای فیلم بگیرید که تصویر بهتر نقش ببندد. ممکن است اصلا بیننده عام متوجه تکنیک شما نشود ولی حس یک کار حرفه‌ای به خوبی به او منتقل بشود. می‌توانید هم از یک زاویه‌ای کادر ببندید که بیننده، تکنیک کار را متوجه بشود. مثلاً کادر را از شکستگی یک شیشه ببندید که در این حالت بیشتر مخاطبین تلقی یک کار حرفه‌ای از شما دارند. در این حالت منتقدین می‌گویند علاوه بر اینکه ممکن است کار واقعاً حرفه‌ای نباشد حواس مخاطب را از اصل پرت می‌کند یا بعضاً می‌گویند کارگردان خواسته خودنمایی کند.
حرف ما اینجاست که ما باید ملودی‌ای بسازیم که در آن؛ شعر، مضمون و هدف، بهتر و بیشتر به چشم بیاید، نه ملودی‌ای که حواس مخاطب را پرت کند. همین نکته در اجرای سبک مداحی و قرائت قرآن هم صدق می‌کند. با این کیفیت که گاهی خواننده با نشان دادن امکانات صوتی خودش -می‌خندد- مانع دیده شدن زیبایی‌های شعر، مضمون، سبک و ملودی می‌شود.
امروز شاهد پویایی و بالندگی شاعران و سبک سازان آئینی در سبک‌سازی مذهبی هستیم
برخی سبک‌سازان مدعی‌اند که سبک‌ها را خودشان ساخته‌اند و اینکه گفته می‌شود بسیاری از سبک‌های امروزی از ترانه سراهای غربی برگرفته شده است را قبول ندارند، نظر شما در این باره چیست؟
ببینید ممکن است که عده‌ای کج سلیقگی کنند و برای تولیداتشان از مایهٔ ملودی‌های غربی استفاده کنند، اما امروزه به لطف خدا و اهل‌بیت (ع) شاهد رشد، پویایی و بالندگی شاعران و سبک سازان آئینی در جریان سبک یا ملودی سازی مذهبی هستیم و این در حالی‌است که اخیراً مشاهده می‌کنید که خیلی از خواننده‌ها، ترانه سرا‌ها و ملودی ساز‌های آزاد، برای جذاب‌تر کردن کارهایشان به ملودی و سبک‌های مذهبی رجوع می‌کنند. آقا مهدی زنگنه 5 یا 6 سال پیش کار بسیار زیبایی را برای آقا امام زمان (ع) ساختند (بی‌تو هوای زمونه سرده). اخیراً متوجه شدم دوست عزیزمان آقای محمد علیزاده که از خواننده‌های خوب پاپ هم هست از ملودی این کار استفاده کرده و اتفاقا این کار از محبوب‌ترین و پر مخاطب‌ترین کارهای ایشان در این سال‌ها شده است.
سرعت و جریانِ مد‌ها، سبک‌ها و ملودی‌ها در مداحی کشور 5 سال جلو‌تر از ترانه خوان‌ها و بازار‌های عمومی است
این یک اتفاق بزرگی هست که بالعکس سالهای گذشته که متاسفانه شاهد این بودیم که بعضی آقایان مداح بعضا جوان‌تر‌ها از ملودی‌های خواننده‌های داخلی و خارجی استفاده می‌کردند، امروز به برکت سیدالشهداء(ع) در نقطه‌ای قرار داریم که خواننده‌ها به آوای هیئت رجوع می‌کنند و این معانی مختلفی در بر دارد. یعنی سرعت و جریانِ مد‌ها، سبک‌ها و ملودی‌ها در مداحی کشور 5 سال جلو‌تر از ترانه خوان‌ها و بازار‌های عمومیست و علت این پیشرفت‌ها چیزی نیست جز عنایت اهل البیت(علیهم سلام). خیلی از ترانه سرا‌ها و آهنگ ساز‌ها وقتی ما را می‌بینند، نه فقط من بلکه وقتی کار‌ها و ملودی‌های هیئتی را می‌شنوند به اتفاق می‌گویند که ما باورمان نمی‌شود که شما برای ساخت یک قطعه ملودی نه ساز بلد هستید، نه مولودی نویسی بلد هستید و اصلا موسیقی نخوانده باشید. یا سوال می‌پرسند که آیا شما‌ها روان‌شناسی موسیقی خواندید؟...
مقام معظم رهبری در دیدار با شعرا و مداحان همواره توصیه‌هایی دارند ایشان درباره شعر می‌فرمایند که مداحان شعر ضعیف و متوسط را پیش خود نگه دارند و فقط شعر قوی را با توجه به جایگاهی که اهل بیت (ع) دارند در مجلس قرائت کنند؟ آیا سباک‌ها هم به این مسائل توجه دارند؟
از آنجایی که در این سال‌ها، سبک‌ها و ملودی‌های آئینی-مذهبی در بین مردم، خصوصاً جوانان مذهبی اقبال خوبی را در بر داشته باعث شده سبک و سبک خوانی نیز از جذابیت خاصی برخوردار باشد که همین مطلب سطح توقع مخاطب را از ما بالا برده است، لذا هم سبک ساز‌ها، هم خواننده‌ها (مداحان) هر روز توجه بیشتری به قوت و کیفیت این موضوع دارند.
علت اینکه سبک‌های خاصی این روز‌ها به وجود آمده که انتقاد بسیاری از بزرگان، علما و مراجع و حتی مداحان بزرگ را به دنبال دارد، چیست؟ این سبک‌ها از کجا بیرون می‌آید؟
عوامل مختلفی می‌تواند دست به دست هم بدهد تا این اتفاقات بیافتد. به طور خلاصه فقدان بزرگ‌تر و استاد، ضعف در تشخیص اقتضائات، نبود معرفت نسبت به شأن و شئون جلسات عزاداری و عده‌ای خودنما که تعدادشان کم هم نیست -حاضرند هرکاری انجام بدهند و هر ساختاری را بشکنند و به قدری فاحش باشد که مردم بگویند دیدید فلانی چه صدایی از خودش درمی‌آورد؟ دیدی چه شعری می‌خواند؟- این‌ها این کار‌ها را از روی نادانی انجام نمی‌دهند بلکه عدهٔ زیادی هستند کا با برنامه‌ریزی برای مطرح کردن خودشان دست به این چنین کارهایی می‌زنند.
حرف به حرف یک سبک یا ملودی خوب باید قابل دفاع باشد
آیا می‌توان با هر توجیهی هر سبکی را به عنوان سبک مطلوب معرفی کرد؟ در سبک سازی به چه ملاحظات و مسائلی باید توجه شود؟
خیر، واو به واو یک سبک یا ملودی خوب باید قابل دفاع باشد. یک سبک از تمامی ابعاد اعم از شعر، مضمون، عرف، روایات، تاریخ، مسائل روز، موسیقی یا همان سبک کار، ذائقه شنونده و ارتقاع این ذائقه و... مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سبک کدام یک از مداحان را می‌پسندید و سرلوحه و سرمشق خود قرار داده‌اید؟
اگر بخواهم از یک نفر اسم ببرم خیلی سخت است. چون هرکدام از این اساتید یک عطر و بویی دارند اما از پیر غلام‌ها، روضه‌ها و مناجات‌های حاج آقا منصور ارضی و آقای سماواتی را خیلی دوست دارم اما در اجرای تخصصی سبک فقط حاج محمود کریمی و سید مجید بنی فاطمه.
اکثر سبک‌هایی که زیر نظر استاد تولید می‌شود مناسب و مفید است
سبک‌های موجود چقدر به فراخور هیئت‌ها و مجالس امام حسین (ع) است؟
عمدتاً تولیداتی که زیر نظر اساتید شکل می‌گیرند در اکثر مواقع مناسب و مفید فایده‌اند. چرا که در کارگاه‌های تولید شعر و سبک بررسی‌های زیادی بر روی ابعاد مختلف صورت می‌گیرد.
چقدر این سبک‌ها مسیر هیئت را به سمت آگاهی بخشی و معرفت می‌برد و اساسا سبک چه نقشی در این زمینه دارد؟
سبک در انتقال مفاهیم نقش مهمی را ایفا می‌کند، اما از سبک باید در اندازه یک کار 15 الی 20 بیتی در بازه پنج الی 10 دقیقه توقع داشت و استفاده کرد نه یک منبر و سخنرانی 45 دقیقه‌ای.
علت اینکه روضه‌ها و برخی مداحی‌ها مثلاً سبک ترکی تحت تاثیر سبک‌های نو قرار نگرفته و اصالت خود را حفظ کرده، چیست؟
فکر می‌کنم مهم‌ترین علت، اقبال مردم و سلیقهٔ مردم آذری به این نوع از مداحی و عزاداری است.
یکی از نکات بارز در کارهای قدیمی‌تر‌ها اخلاصشان بود
درباره شعر و اینکه مقام معرفت در شعر باید در چه ترازی باشد، نظرتان را می خواهم بدانم. چرا دو دمه‌ها و شعر‌ها و سبک‌های قدیمی بیشتر ماندگار بوده؟
قدیمی‌ها می‌گفتند آنچه که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. واقعا یکی از نکات بارز در کارهای قدیمی تر‌ها اخلاصشان بود و در واقع آن حس زیبایی که از کارهایشان به شنونده منتقل می‌شد همان حالات درونی خود شاعر و سبک ساز بود که در کارش تجلی پیدا می‌کرد. اما ما باید به کارهای امروز نیز توجه داشته باشیم و فرصت بدهیم. کارهای امروز هم باید تاریخ بخورد یا به اصطلاح خاک بخورند تا ببینیم چه آینده‌ای در انتظارشان هست. امروزه وقتی به کارهای 7 یا 8 سال پیش نگاه می‌کنیم روز به روز عیارشان بیشتر می‌شود، مثلا «پرستوی سپیدم پر مزن مرو مادر....»«دامن کشان رفتی....» و خیلی از کارهای آقا مهدی زنگنه «کریم کاری به جز جود و کرم نداره و...» اینکه اینقدر تاکید می‌کنم به کارهای آقا مهدی برای این هست که اصیل‌ترین کارهایی که در دهه 80 ساخته و عرضه شد حاصل زحمات او بود. هنوز هم که هنوز است در رادیو و تلویزیون وقتی بخواهند یک سرود متعارف پخش کنند می‌روند سراغ سرود‌های آقا مهدی زنگنه، ان‌شاء الله خدا به او سلامتی بدهد و روز به روز برکت قلمش بیشتر بشود.
عده‌ای دانسته یا نادانسته به هدف دشمن در ایجاد تفرقه دامن می‌زنند
کلام آخر؟
ببینید دشمن در این 35 سال به دقت این مردم و این انقلاب را رصد کرده و خیلی خوب متوجه این مهم شده است که پشتوانه اصلی و معنوی این نظام و انقلاب مردم، هیئات، مساجد و همین عزاداری‌هاست و تیری که می‌تواند این پیکرهٔ واحد را از پا در بیاورد، ایجاد دو دستگی و نفاق است و مشخصاً در همین جریان مذهبی، عده‌ای دانسته یا نادانسته به این مساله دامن می‌زنند. در صورتی که مقام معظم رهبری (حفظه الله) بار‌ها فرمودند جذب حداکثری و وحدت کلمه را سر لوحه کارهایتان قرار بدهید. ان شاءلله که بتوانیم زیر سایهٔ حضرات، عامل باشیم و آن طوری پیش برویم که باب میل آقا و مولایمان صاحب الزمان(عج) ایست.
/ف.م214