کاربرد نجات‌بخش عقل
بر اساس سخن امام علی(ع) چه اندازه از کارآیی عقل برای نجات انسان کافی است؟
وارث: مقصود از این حدیث چیست: «کَفاکَ مِنْ عَقْلِکَ ما اوْضَحَ لَکَ سُبُلَ غَیِّکَ مِنْ رُشْدِکَ»؟
پاسخ اجمالی:
امام علی(ع) درباره کاربرد عقل می‌فرماید: «از عقلت آن اندازه تو را بس که راه‌هاى گمراهیت را از رستگاریت برای تو روشن کند».[1]
درباره معنا و توضیح این حدیث به چند نکته اشاره می‌شود:
1. نیاز انسان به عقل، این است که بتواند با آن، حق و باطل را از هم تشخیص دهد. و در کسب فضایل و معنویت از آن بهره ببرد،[2] چنان‌که آن‌حضرت در جاى دیگر می‌فرماید: «اى بندگان خدا! تقواى الهى پیشه کنید، تقواى خردمندى که اندیشه و تفکر دلش را مشغول کرده است».[3]
2. در مورد عقل مراحل بالاترى نیز وجود دارد که انسان به وسیله آن دقایق معانى و مسائل عمیق علمى را درک می‌کند و می‌تواند نوآوری‌ها و ابتکارات فراوانى در علوم مختلف از خود به یادگار بگذارد. این مرحله از عقل، بسیار خوب است و مهم و تأثیرگذار ولى براى نجات انسان کافى نیست. امام(ع) در این گفتار حکیمانه‌اش انگشت روى آن شاخه از عقل گذاشته که مایه نجات انسان در دنیا و آخرت است و هدف اصلى از آفرینش عقل همان می‌باشد.[4]
درباره معنا و توضیح این حدیث به چند نکته اشاره می‌شود:
1. نیاز انسان به عقل، این است که بتواند با آن، حق و باطل را از هم تشخیص دهد. و در کسب فضایل و معنویت از آن بهره ببرد،[2] چنان‌که آن‌حضرت در جاى دیگر می‌فرماید: «اى بندگان خدا! تقواى الهى پیشه کنید، تقواى خردمندى که اندیشه و تفکر دلش را مشغول کرده است».[3]
2. در مورد عقل مراحل بالاترى نیز وجود دارد که انسان به وسیله آن دقایق معانى و مسائل عمیق علمى را درک می‌کند و می‌تواند نوآوری‌ها و ابتکارات فراوانى در علوم مختلف از خود به یادگار بگذارد. این مرحله از عقل، بسیار خوب است و مهم و تأثیرگذار ولى براى نجات انسان کافى نیست. امام(ع) در این گفتار حکیمانه‌اش انگشت روى آن شاخه از عقل گذاشته که مایه نجات انسان در دنیا و آخرت است و هدف اصلى از آفرینش عقل همان می‌باشد.[4]
[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، حکمت 421، ص 550، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. ر.ک: خوئی، ابراهیم بن حسن، الدرة النجفیة، ص 389، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا؛ آقا جمال خوانساری، محمد، شرح بر غرر الحکم و درر الکلم، ج 4، ص 586، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1366ش.
[3]. نهج البلاغة، خطبه 83، ص 111.
[4]. مکارم شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المؤمنین(ع)، ج 15، ص 398، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1386ش.
منبع: اسلام کوئست