حقوق بشر را باید در زندگی امیرمؤمنان (ع) جست‌وجو کرد

وارث: دهم دسامبر مصادف با هجدهم آذرماه از سوی یونسکو «روز جهانی حقوق بشر» نام گرفته و این در حالی است که قرن‌ها پیش از این ادعاهای پوچ و توخالی که به هیچ وجه در میدان عمل محلی از اعراب ندارد، امیرالمؤمنین امام علی(ع) در گفتار و رفتار هم حامی و هم عامل به حقوق بشر بوده‌اند و جای جای سیره ایشان فریاد حمایت از حقوق بشر در گوش تاریخ است.

از این رو و در بررسی وجوه حقوق بشر در سیره علوی با آیت الله سیدجمال الدین دین پرور، رئیس بنیاد بین المللی نهج البلاغه گفت وگو کرده‌ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می‌شود:

باید توجه داشت، امیرالمؤمنین(ع) در زمان و مکان محصور نیست، بلکه ایشان امام همه دوران‌ها و انسان هاست که در طول عمر بابرکت شان بویژه دوره کوتاه خلافت، «حقوق بشر» را به معنای واقعی عملی کردند و با وجود تحمیل سه جنگ خانمانسوز و نسبتاً طولانی به ایشان، عدالت و حقوق بشر را جامه عمل پوشاندند، طوری که مورخان درباره ایشان نوشته اند: «همه مردم کوفه در رفاه و آسایش بودند و حداقل هر کس بهره کافی از گندم، سرپناه و آب سالم آشامیدنی (آب فرات) داشت. »

حضرت امیرالمؤمنین(ع) به اندازه‌ای در رعایت حقوق بشر دقت نظر و اهتمام داشت که در رعایت حقوق اقلیت‌های دینی با کارگزاران خود با لحنی عجیب سخن گفته و برخورد می‌کرد و رسیدگی نکردن به آن‌ها و رعایت نکردن حقوقشان در حکومت اسلامی را ناروا می‌دانست.

چنان که نقل شده است روزی حضرت از مکانی عبور می‌کرد، پیرمردی را دید که گدایی می‌کند، از هویت وی پرسید و در پاسخ ایشان عرض شد: امیرالمؤمنین! او نصرانی است. حضرت فرمودند: «از او کار کشیدید تا پیر و ناتوان شد، رهایش کردید؟ از بیت المال حقوق او را بپردازید. »

امیرالمؤمنین(ع) بشدت نسبت به رعایت حقوق زندانیان حساس بودند تا جایی که به دستور ایشان معیشت زندانیان محکوم به حبس ابد، از بیت المال تأمین می‌شد!

ایشان همچنین درباره حقوق اسرا فرموده‌اند: «اطعام و احسان اسیر «حق واجب» اوست، گرچه یک روز دیگر اعدام شود. »

نکته مهم این است که ایشان این حق واجب را فقط به اطعام محدود نکرده‌اند، بلکه به احسان یعنی نیکی نیز توصیه دارند که اگر این را با جنایات زندان‌های «ابوغریب» و «گوانتانامو» مقایسه کنیم، معنای حقیقی حقوق بشر را درک خواهیم کرد.

ایشان حتی این رعایت حقوق اسیر را نسبت به قاتل خودشان نیز داشته‌اند، چنان که درباره او که مطرود و مغضوب مردم بود، فرمودند: «این اسیر را زندانی کنید، آب و غذا دهید و اسارت او را نیکو گردانید. » و نیز خطاب به فرزندشان امام مجتبی(ع) فرمودند: «به حقی که بر گردن شما دارم غذا و آب خوب برای او ببرید و تا زنده‌ام نسبت به او مهربانی کنید و از آنچه می‌خورید و می‌آشامید به او بدهید تا از او کریم‌تر و بزرگوارتر باشید». یعنی بدی او را با خوبی پاسخ دهید.

امام علی(ع) در سخت‌ترین شرایط و حالات و حتی در بیماری به حقوق بشر ملتزم بودند چنان که در خطبه 215 نهج البلاغه فرموده‌اند: «به خدا سوگند اگر در خارستان هم شب سر بر بالین خار نهم و از رنج و درد بیدار مانم و دست و پا در زنجیر کشیده شوم، خوش‌تر از آنم که فردای قیامت خدا و رسولش را شرمسارانه ببینم که برخی از بندگان را مورد ستم قرار داده و چیزی از مال دنیا را از آنان غصب کرده باشم. »

همچنین می‌فرمایند: «به خدا سوگند اگر اقلیم‌های هفت‌گانه زمین را با هر چه در زیر آسمان آن‌ها است به من دهند تا خدا را در حد گرفتن پوست جوی از دهان موری نافرمانی کنم، نخواهم کرد؛ زیرا این دنیای شما در نزد من از برگ نیم جویده‌ای در دهان ملخی خوارتر و بی ارزش‌تر است. »

بله، یکی از نکات مهم در سیره امام علی(ع) این است که ایشان بیت المال و غنایم را به طور مساوی و عادلانه تقسیم کرده و حقوق توده مردم را برای افزون خواهیِ گروهی از خواص تضعیف نکرده و در مقابل آن قاطعانه ایستادند، چنان که ایشان به عمار یاسر، عبیدالله بن ابی رافع و ابوالحیثم بن تیحان، دستور داد بین مردم به عدالت تقسیم کنند و کسی را بر دیگری برتری ندهند. وقتی هم طلحه و زبیر که همچون دیگر مردم سه دینار از بیت المال سهمیه گرفته بودند به حضرت اعتراض کرده و دوره پیشین، که سهم بیشتری دریافت می‌کردند را یادآور شدند، ایشان فرمودند: «مگر پیامبر اموال را به طور مساوی تقسیم نمی‌کرد؟ » آن‌ها پاسخ دادند: آری.

حضرت در خطبه سوم نهج البلاغه می‌فرمایند: «هان‌ ای تاریخ! سوگند به شکافنده بذر و آفریننده جان، اگر نبود حضور فشرده مردم برای بیعت و عهدی که خدا از عالمان گرفته است که بر شکمبارگی ستمگر و محرومیت ستمدیده صحه نگذارند، حتماً افسار خلافت را رها می‌کردم...»؛ باید توجه داشت ایشان نفرموده‌اند من برای نماز و روزه و... خلافت را پذیرفتم، بلکه رعایت حقوق مردم که مهم‌ترین رسالت حکومت هاست را به عنوان دلیل پذیرش خلافت معرفی کرده‌اند که این اوج تلاش برای اعمال و رعایت حقوق بشر است.

نهایت آنکه در نگاه امیرمؤمنان(ع) حقوق بشر امری الهی بود که از ایمان به خدای متعال نشأت می‌گرفت.

برخی به بهانه گذشت زمان و نشستن گرد کهنگی بر آموزه‌های اهل بیت(ع)، دلبسته سوغات غربی و مکاتب ساخته بشری در حوزه‌هایی مثل حقوق بشر می‌شوند، آیا می‌توان حقوق بشر غربی را با حقوق بشر علوی مقایسه کرد؟

حقوق بشر امروزین که در دنیا بویژه جهان استکبار مطرح شده شبیه شوخی و مضحکه است، زیرا آن‌ها از اساس به بشر و حقوق او اعتقادی ندارند و شاهد بزرگ‌ترین جنایات علیه بشریت‌اند، مثل جنایاتی که علیه مردم فلسطین، بحرین، یمن و... اعمال می‌شود و امروز دنیا می‌داند داعیه دارانِ حقوق بشر این تعبیر را ابزار رسیدن به اهداف شوم خود قرار داده‌اند.

از این رو، نمی‌توان این حقوق بشر را باور کرد، اما امیرالمؤمنین(ع) هم در نظر و تئوری درباره حقوق بشر سخن گفته‌اند مثل «عهدنامه مالک اشتر» که در آن درباره مردم مصر که هشت هزار نفرشان مسیحی بود، بر رعایت حقوق شهروندی توصیه می‌کنند؛ بنابراین حقوق بشر در جای جای نهج البلاغه و سیره ایشان تبلور دارد.

افزون بر این، در عمل نیز ایشان عدالت را میان همه مردم در اعلی درجه پیاده کرده‌اند، چنان که در تاریخ نقل شده حضرت امیرالمؤمنین(ع) پس از همسفری با فردی یهودی و پس از جدا شدن از وی، تا مسیری آن مرد را همراهی کردند و چون او متعجب شد، فرمودند: «کمترین حقت بر من، بدرقه توست. »

این سیره با افراد غیرمسلمان به عنوان تابلوی عدالت در تاریخ بلند شده است، چنان که پس از گذشت چهارده قرن با وجود همه دشمنی‌ها با خاندان رسالت و آل علی(ع)، حتی در سازمان ملل سخن از عهدنامه مالک اشتر به میان می‌آید.

پرسش خوبی است، اگر ما اهل رعایتِ آموزه‌های امیرالمؤمنین(ع) بودیم، این همه درگیری‌ها و تشکیلات قضایی با میلیون‌ها پرونده شکل نمی‌گرفت؛ اما متأسفانه این‌ها برای آن است که ما از حقوق بشر حتی درباره خود و نزدیکان مان غافلیم چه برسد به غریبه ها؛ در حالی که آموزه‌های علوی در گام نخست جامعه اسلامی را بهره مند می‌کند. پس اگر عدالت آن طور که باید در میان ما دیده نمی‌شود، پیامد کم کاری واهمال خود ماست.

منبع: روزنامه قدس