چرا درس اخلاق حاج آقا مجتبی تهرانی تأثیرگذار و دلنشین بود؟

وارث: پنج سال غم انگیز از هجرت ملکوتی مرجع عالیقدر استاد کامل اخلاق و مفسر قرآن کریم حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی (ره) از شاگردان امام خمینی (ره) در دی ماه سال 1391 گذشت، استادی که به حق خود عامل به سخنانش بود و هنوز این داغ بزرگ بر شانه های پایتخت سنگینی می کند و برای اهل سلوک و عرفان ناب اسلامی داغی سنگین جبران ناپذیر است.

از این رو به مناسبت پنجمین سالگرد ارتحال این عالم عامل با فرزند ارشد ایشان «حجت الاسلام و المسلمین حسین تهرانی» درباره علت تشکیل کلاس های تفسیر و ویژگی های کلاس های اخلاق و خارج فقه و اصول حضرت آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی (ره) به گفتگو پرداختیم.

گفتنی است، مرحوم آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی (ره) 13 دی ماه سال 1391 در آستانه اربعین حسینی دارفانی را وداع گفت و در جوار حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.

مشروح گفتگو با «حجت الاسلام و المسلمین حسین تهرانی» فرزند ارشد حضرت آیت الله مجتبی تهرانی (ره) به شرح زیر است.

ـ حاج آقا بعد از این که از نجف به تهران برگشتند جلسات تفسیر را شب‌های شنبه شروع کردند. شاید نیاز آن زمان این بود که مطالب قرآن تبیین شود، چون در آن زمان و با آن رژیم باید روی مطالب اعتقادی در بین متدینین و کسانی که اهل جلسات و محافل بودند مقدار بیشتری کار می‌شد. ایشان احساس می‌کردند که از نظر اعتقادی پایه‌های دینی مردم مقداری محکم نیست لذا وارد بحث های تفسیری شدند و برای این منظور از قرآن کمک گرفتند.

ـ حاج آقا بحث های تفسیری را از ابتدای قرآن تا پایان سوره بقره ادامه دادند، اما اینکه چرا ادامه‌اش را بلافاصله از آل عمران شروع نکردند این نظر خودشان بوده و من نمی‌دانم و هرگز از ایشان نپرسیدم. بعد از انقلاب هم از جزء 30 شروع کردند. شاید به خاطر این بود که اگر قرار است وقفه‌ای بیفتد نیمه‌کاره نماند، چون سوره های پایانی قرآن کوتاهند و می‌شد به جایی رساند. بعد از این که بحث تفسیر جزء 30 را تمام کردند سراغ سوره آل عمران رفتند.

ـ روش تفسیری حاج آقا هم از این جهت با مرحوم علامه طباطبایی منطبق بود که تفسیری که ایشان داشتند تفسیر آیه به آیه بود و علی‌الخصوص از روایات هم بسیار کمک می گرفتند و بحث تفسیر ایشان به قول معروف بحث جان ‌داری بود. ایشان می‌گفتند اگر قرار است بحث‌ها انتشار پیدا کنند باید رویش بسیار کار شود، چون بعضی جاها به این سادگی ممکن است برای فرد قابل فهم نباشد. باید پخته شود تا قابل فهم شود.

ـ ارتباط ایشان با علامه طباطبایی و استفاده آن مرحوم از مباحث علامه این گونه بود که ایشان در زمان طلبگی‌شان در قم هم در مباحث تفسیری و هم در مباحث کلامی مرحوم علامه طباطبایی شرکت می‌کردند. به خاطر دارم که می‌فرمودند کلاس‌های مرحوم علامه را، هر دو را معمولا شرکت می‌کردند و مشی تفسیری شان را از مرحوم علامه گرفته بودند. منتها با همه این تفاصیل در ارتباط با تفسیر یک آیه ایشان به حدود 10 یا 12 تفسیر مراجعه می کردند و نکات مختلف را می دیدند و در نهایت نظرشان را ارائه می‌کردند.

ـ در ارتباط با مباحث اخلاقی، ایشان قبل از انقلاب که درسشان را شروع کردند، بیشتر حول محور تفسیر و مسائل کلامی و اعتقادی بود. یعنی قبل از انقلاب به آن صورت مباحث اخلاقی نداشتند و اکثرا مباحث تفسیری بود. بعد انقلاب حاج آقا بحث های اخلاقی را شروع کردند که شیوه نوینی در بحث اخلاق بود. در مباحثشان این مطلب را بارها تکرار می کردند که: «این مطلبی که می گویم عاری از اصطلاحات است. همه اصطلاحات معرفتی، عرفانی و اخلاقی را کنار می گذارم و شسته و رفُته مطلب را توضیح می دهم.»، ایشان در مورد مباحث اخلاقی خیلی وقت می گذاشتند و می گفتند: «من 4 ساعت مطالعه می کنم و 10 ساعت باید فکر کنم که این 4 ساعت مطالعه را چگونه در یک ساعت القا کنم که مستمع مطلب را خوب بگیرد و به عمق آن برسد.»

ـ یکی از نکات برجسته ایشان این بود که اول خودشان عمل می کردند و بعد آن را برای مردم تبیین می کردند. لذا چون خودشان عمل می کردند، حرفشان واقعا در جان و دل مردم می نشست. می گفتند که ایشان صاحب نفس است.

ـ یکی از ویژگی های دروس خارج فقه و اصول حاج آقا این بود که واقعا تمیز و شسته و رُفته و منظم بود. خود ایشان هم بارها این جمله را در درسشان می گفتند: « من خیلی مُصر هستم که طلبه را خیلی گیج نکنم و به هم ریخته نکنم.» ایشان درس ها را دسته بندی، کامل و منظم می کردند. چهارچوب درس را طوری مشخص می کردند که در ذهن طلبه بماند. حاج آقا می گفتند: نباید بحث را بیش از حد کش داد؛ چون کش دادن بیش از حد باعث می شود که طلبه زده شود و بحث را رها کند.