کتابی که شیخ صدوق به فرمان امام زمان(عج) نوشت

  یکی از مهمترین عوامل آشنا کردن مردم با مهدویت و مسئله انتظار و انگیزه بخشی به آنها برای زمینه سازی ظهور، منابع معتبری است که توسط علمای بنام و بعد از مجاهدت های پرشمار علمی به رشته تحریر درآمده است.

از این رو، در سلسله مطالبی کتاب های مهم این عرصه که می تواند مخاطبان را برای آشنایی بیشتر با امام عصر(عج) کمک کند، مرور می شود:

«کمال الدین و تمام النعمه»

نوشته: ابی جعفر محمدبن علی بن الحسین بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق، مصحح: علی اکبر غفاری.

ناشر: مؤسسه نشر اسلامی, وابسته به جامعه مدرسین, قم.

شماره صفحه ها: 686

شیخ صدوق با کوشش فراوان در راه کسب و دانش, به مقام های عالی علمی دست یافت و در رشته حدیث به جایی رسید که (رئیس المحدثین) نام گرفت. 1

شیخ طوسی درباره شخصیت والای ایشان می نویسد: «ابو جعفر محمدبن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی, دانشمند جلیل القدر، بزرگوار، حافظ احادیث، صاحبنظر در رجال و ناقد اخبار بوده است. در میان دانشمندان قم, در حفظ و کثرت علم، کسی مانند وی دیده نشده است. وی نزدیک به سیصد کتاب داشته است.)2

از جمله آثار وی «کمال الدین و تمام النعمه» است که گویا پس از بازگشت از سفر مشهد, در سال 252 هجری گاشته است و انگیزه خود را از نگاشتن آن, چنین اعلام می دارد: «آنچه مرا واداشت که به نگارش این کتاب بپردازم چنین بود: از زیارت حضرت امام رضا صلوات اللّه علیه به نیشابور برگشتم، دیدم شیعیان آن جا درباره قائم(عج) مسأله دار شده اند. سعی کردم آنان را با بیان روایاتی که از پیامبر(ص) و ائمه(ع) رسیده به راه درست رهنمون گردم. در این روزگار, بزرگی از مشایخ فضل و دانش و تقوا از اهالی قم به نام: نجم الدین ابو سعید محمدبن احمد بن علی بن صلت قمی، ادام اللّه توفیقه در بازگشت از سفر بخارا بر ما وارد شد. روزی درباره آراء و باورهای برخی از فلاسفه و علمای منطق بخارا گفت: از آنان درباره حضرت قائم(عج) سخنانی شنیدم که مرا در مورد غیبت طولانی حضرت(عج) دچار حیرت و تردید کرده است. من مطالبی در اثبات وجود حضرت مهدی(عج) برای زدودن تردید از او بیان کردم و روایاتی درباره غیبت، بر او خواندم, حیرت او برطرف شد و دلش آرام گرفت. از من خواست کتابی درباره غیبت حضرت مهدی(عج) بنویسم، پذیرفتم و به او وعده دادم که ان شاءاللّه وقتی به وطن خود (ری) برگشتم آن را عملی خواهم ساخت. تا این که شبی در خواب دیدم خانه کعبه را طواف می کنم و به حجرالاسود رسیدم و آن را استلام کردم ناگاه دیدم, مولی صاحب الزمان(ع)، پهلوی در کعبه ایستاده است. سلام کردم . حضرت(عج) جواب دادند.

فرمود: «چرا کتابی راجع به (غیبت) نمی نویسی, تا ناراحتی ات برطرف شود؟»

عرض کردم: یابن رسول اللّه(ص) من کتاب ها درباره غیبت شما نوشته ام.

حضرت(عج) فرمود: «نه آن موضوعات را نمی گویم، کتابی راجع به غیبت من بنویس و غیبت های پیامبران را در آن نقل کن». سپس از نظرم غایب شد. من با اضطراب از خواب بیدار شدم و تا طلوع فجر، به گریه و زاری پرداختم, چون صبح شد به منظور انجام امر ولی اللّه و حجت خدا آغاز به نوشتن این کتاب کردم.)3

این اثر نفیس, در دو نوبت به گونه سنگی در ایران و یک نوبت به گونه حروفی در نجف و یک مرتبه با ترجمه چاپ شده است اما این چاپ ها افتادگی، تحریف و اشتباه فراوان دارد.

از این رو، «علی اکبر غفّاری» به تصحیح آن پرداخته و مؤسسه نشر اسلامی به گونه زیبا و مطلوب، آن را چاپ و نشر داده است.

در تصحیح و مقابله این کتاب، بر هفت نسخه خطی اعتماد شده است؛ از جمله:

1 . نسخه کتابخانه شخصی آیت اللّه ربّانی شیرازی.

2 . نسخه کتابخانه شخصی محدث ارموی به خط نستعلیق, همراه علل الشرایع.

3 . نسخه حاج باقر ترقّی.

4 . نسخه کتابخانه میرزا حسن مصطفوی تبریز.

5 . سه نسخه دیگر, از کتابخانه آیت اللّه مرعشی.

کتاب پس از خطبه و مقدمه طولانی, که بخش عظیمی از کتاب را در بر گرفته، آغاز می شود. در مقدمه مباحث کلامی سودمندی به رشته تحریر درآمده که مصحح بحث های مطرح شده را تفکیک کرده و با عناوین زیر آورده است:

الخلیفه, قبل الخلیفه؛

وجوب طاعة الخلیفه؛

لیس لاحدان یختار الخلیفه الاّ اللّه عزوجل؛

وجوب وحدة الخلیفه فی کل عصر؛

لزوم وجود الخلیفه؛

وجوب عصمة الامام؛

السر فی امره تعالی الملائکة بالسجود لادم علیه السلام؛

وجوب معرفة المهدی(عج) فرجه؛

اثبات الغیبة والحکمة فیها.

آن گاه به پاسخ از شبهات می پردازد و دیدگاه های گروه های گوناگون همچون: کیسانیه، ناووسیّه، واقفیه و زیدیه را در باب غیبت امام عصر(ع) به بوته نقد و بررسی می گذارد و خرده گیری های ابن بشّار و پاسخ ابن قُبه رازی و… را می آورد.

بر وجود امام غایب(عج) و اینکه از عترت(ع) است و ظهور می کند و زمین را پُر از عدل و داد می کند، دلایل محکم، متین و منطقی اقامه می کند.

پس از این, گزارشی دارد خواندنی از مناظره ای که بین او و یکی از ملحدان، در حضور رکن الدوله امیر سعید، انجام گرفته است در نقض و ابرام مسائل کلامی که از سوی مخالفان مطرح شده، کلام را به اوج می رساند و مباحث جالبی را عرضه می دارد4

 کتاب در 57 باب تنظیم شده که مطالب مهم آن، بدین شرح است:

1 . انبیاء و حجت های الهی که مدتی از دیدگان پنهان بوده اند: ادریس، نوح، صالح، ابراهیم، یوسف، موسی، عیسی و…؛

2 . کسانی که دارای عمر طولانی بوده اند؛

3 . نیاز بشر به امام؛

4 . سخنان پیشوایان دین درباره غیبت؛

5 . کسانی که به محضر حضرت(عج) مشرف شده اند؛

6 . اخبار و روایاتی که بیانگر نشانه های ظهورند؛

7 . توقیعات صادر شده از ناحیه مقدسه؛

و…

گرچه در این اثر از همه گونه احادیث: صحیح، ضعیف، حسن و مردود استفاده شده ولی شیخ صدوق در اثبات غیبت و ظهور و دیگر مطالب حسّاس، سعی می کند بر احایث صحیح اعتماد کند.

«کمال الدین و تمام النعمه» دائرة المعارف روایی است با دسته بندی بسیار جالب در باب موضوعات مربوط به امام عصر(ع).

پی نوشت ها:

1- (وسائل الشیعه)، ج20، 36؛

2- (فهرست)، شیخ طوسی،156, شریف رضی، قم؛ (معانی الاخبار)،9، مقدمه؛

3-(اکمال الدین وتمام النعمة)، شیخ صدوق، مقدمه، انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین، قم.

4- (همان مدرک), ج1/87.

*برگرفته از «دانشنامه امام زمان، مهدی موعود(عج)» به همت پایگاه اطلاع رسانی حوزه

منبع: شیستان