نهج‌البلاغه| مسئول بی‌اخلاق صلاحیت تصاحب پست‌های حکومتی را ندارد
از نظر اسلام فردی که در حکومت اسلامی به مسئولیتی می‌رسد، باید خود را امانت‌دار و حافظ منافع ملی بداند. فرد مسئول در جامعه اسلامی موظف است همواره عزت، شرف و حرمت رعیت را حفظ کرده و آنان را مورد تکریم قرار دهد. همچنین در چنین جامعه‌ای حکومت، امانتی در دست کارگزاران است که باید به خوبی آن را پاس داشته و ابزاری برای گسترش عدل و حق قرار دهد، نه آن که وسیله‌ای برای تسلط برمردم و غارت اموال عمومی قرار گیرد؛ این امر در صورتی میسر است که‌کارگزاران حکومت از سیرت و اخلاق شایسته و پسندیده برخوردار باشند.
از دیگر سو در نظام اسلامی، مسئولان و مدیران باید مردم را ولی نعمت خود بدانند و آنها را مورد مهر و محبت قرار دهند و در نهایتِ تواضع با آنان برخورد کنند. این مسئله بر اساس آموزه‌های قرآن، وظیفه دینی متولیان جامعه است تا آنجا که خداوند به پیامبرش دستور می دهد: «وَ اخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ؛ بال عطوفت خود را برای کسانی که پیرو تو هستند بگستران» (شعرا215)
در این راستا سیره امام علی(ع) درباره شیوه برخورد با مردم، الگوی مناسبی فراروی مسئولان نظام قرار می‌دهد. ایشان ضمن اینکه خود تقید کامل به ارزش‌های اخلاقی در قبال عموم مردم و یا به تعبیری در قبال رعیت داشتند، به فرماندهان، مسئولان و کارگزاران خویش در سرتاسر بلاد اسلامی توصیه به مدارا و خوش‌رفتاری با مردم می‌کردند. امام علی(ع) در یکی از نامه‌ها خطاب به کارگزار خویش نوشت:
فروتنی و تواضع در قبال مردم
«پس از یاد خدا و درود همانا تو از کسانى هستى که در یارى دین از آنها کمک مى‌گیرم و سرکشى و غرور گناهکاران را در هم مى‌کوبم. و مرزهاى کشور اسلامى را که در تهدید دشمن قرار دارند حفظ مى‌کنم؛ پس در مشکلات از خدا یارى جو و درشت‌خویى را با اندک نرمى بیامیز. در آنجا که مدارا کردن بهتر است مدارا کن و در جایى که جز با خشونت کار انجام نگیرد، خشونت به خرج بده. پر و بالت را برابر رعیّت بگستران، با مردم گشاده‌روى و فروتن باش و با ملایمت رفتار کن. در نگاه و اشاره چشم، در سلام کردن و اشاره کردن با همگان یکسان باش، تا زورمندان در ستم تو طمع نکنند و نا توانان از عدالت تو مأیوس نشوند؛ أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّکَ مِمَّنْ أَسْتَظْهِرُ بِهِ عَلَى إِقَامَةِ الدِّینِ وَ أَقْمَعُ بِهِ نَخْوَةَ الْأَثِیمِ وَ أَسُدُّ بِهِ لَهَاةَ الثَّغْرِ الْمَخُوفِ؛ فَاسْتَعِنْ بِاللَّهِ عَلَى مَا أَهَمَّکَ، وَ اخْلِطِ الشِّدَّةَ بِضِغْثٍ مِنَ اللِّینِ، وَ ارْفُقْ مَا کَانَ الرِّفْقُ أَرْفَقَ وَ اعْتَزِمْ بِالشِّدَّةِ حِینَ لَا تُغْنِی عَنْکَ إِلَّا الشِّدَّةُ، وَ اخْفِضْ لِلرَّعِیَّةِ جَنَاحَکَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَکَ وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَکَ، وَ آسِ بَیْنَهُمْ فِی اللَّحْظَةِ وَ النَّظْرَةِ وَ الْإِشَارَةِ وَ التَّحِیَّةِ، حَتَّى لَا یَطْمَعَ الْعُظَمَاءُ فِی حَیْفِکَ وَ لَا یَیْأَسَ الضُّعَفَاءُ مِنْ عَدْلِکَ، وَ السَّلَام» (بخشی از نامه46 نهج‌البلاغه)
این نامه از سه بخش تشکیل شده است: امام علیه‌السلام در بخش اول به مقام والا و شخصیت برجسته کارگزارِ خود اشاره مى‌کند تا او را براى پذیرش این مأموریت مهم آماده کند.
در بخش دوم به فروتنى در برابر رعیّت و خوش‌رویى و ملایمت با مردم و مدارا و سعه صدر توصیه مى‌کند.
در بخش سوم عدالت و مساوات در میان مردم را حتى در اشاره و نگاه و تحیّت و تعارفات معمولى به او گوشزد مى‌فرماید تا مبادا زورمندان، طمع در تبعیض کنند و ضعیفان از عدالت مأیوس شوند.
آنجا که حضرت می‌فرماید: «پر و بالت را برابر رعیّت بگستر (و تواضع کن) و با چهره گشاده با آنان روبه رو شو و در برابر آنان نرم خو و ملایم باش؛ وَاخْفِضْ لِلرَّعِیَّةِ جَنَاحَکَ، وَابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَکَ، وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَکَ» در واقع برگرفته از آیات شریفه قرآن است. در یک جا خطاب به پیغمبر اکرم صلى الله علیه وآله مى فرماید: «وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنینَ؛ و پر و بال (عطوفت) خود را براى مؤمنین فرود آر» (حجر88) و در جاى دیگر مى‌فرماید: «فَبِما رَحْمَة مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُم؛ به سبب رحمت الهى، در برابر مؤمنان، نرم و مهربان شدى» (آل‌عمران189) همچنین آنجا که فرمود: «با آنها با ملایمت رفتار کن؛ وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَکَ»، کنایه از آسان گرفتن و عدم سختگیری با آنهاست.
از جمع‌بندی این بخش می‌توان نتیجه گرفت رعایت آداب و اخلاق اسلامی از وظایف اصلی هر انسانی است اما آنگاه که افراد در مقام مسئولیت قرار می‌گیرند باید بر سعه صدر خویش بیفزایند تا در برخورد با مردم دچار چالش‌های اخلاقی و تضادهای رفتاری نشوند. از این منظر می‌توان گفت بر اساس آموزه‌های دینی مدیر و یا مسئولی که واجد ارزش‌های اخلاقی نیست و به هر بهانه‌ای از کوره در رفته و با خشونت نسبت به مردم عمل می‌کند، صلاحیت تصاحب پست‌های حکومتی را ندارد.
منابع:
پیام امام امیرالمؤمنین(ع) شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله مکارم شیرازی
شرح ابن میثم بحرانی بر نهج‌البلاغه
پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌بیت(ع)
افزودن دیدگاه جدید