دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟
در این مقاله سعی شده است اعتبار امام حسین علیه‌السلام را که از قدیم الایام میان شیعیان و در تـقویم تـاریخی وفـاداران به آن حضرت شناخته شده است بیان شود. طبعا بر اساس اعتباری که اربعین میان شـیعیان داشته است، از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربـعین می‌خوانده‌اند و اگر می‌توانسته‌اند مـانند جـابر بر مزار امام حسین علیه‌السلام گردآمده و آن امام را زیارت می‌کردند.
در ارتباط با اربعین چند نکته بیان می‌شود، نخستین مسأله‌ای که در ارتباط با «اربعین» جلب توجه می‌کند، تعبیر اربـعین در متون دینی است. اصولاً باید توجه داشت که در نگرش صحیح دینی، اعداد نقش خاصی به لحاظ عدد بودن، در القای معنا و منظوری خاص ندارند؛ در واقع بسیاری از اعداد که در نقل‌های دینی آمده مـی‌تواند بـر اساس یک محاسبه الاهی باشد، اما این‌که این عدد در موارد دیگری هم کاربرد دارد و بدون یک مستند دینی می‌توان از آن در سایر موارد استفاده کرد، قابل قبول نیست. تنها چیزی که درباره بـرخی از ایـن اعداد می‌شود گفت آن است که آن اعداد معین، نشانه کثرت است. و اما منشأ اربعین چیست؟
در منابع به این روز به دو اعتبار نگریسته شده است: نـخست روزی کـه اسرای کربلا از شام به مدینه مراجعه کردند، دوم روزی که جابر بن عبداللّه انصاری، صحابی پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه و‌آله و سلم از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر حضرت ابا عبداللّه الحسین علیه‌السلام را زیارت کـند. عـلامه مـیرزا حسین نوری از علمای برجسته شـیعه، و صـاحب کـتاب «مستدرک الوسائل» در کتاب لولؤ و مرجان در آداب اهل منبر به نقد و ارزیابی برخی از روضه‌ها و نقل‌هایی پرداخته که به مرور در جامعه شـیعه رواج یـافته و بـه نظر وی از اساس، نادرست بوده است.
ظاهرا وی در دوره امـیر نخستین کسی است که به نقد این روایت پرداخته و دلایل متعددی در نادرستی آن اقامه کرده است. ایشان این عبارت سـید بن طـاووس در لهـوف را نقل کرده است که اسرا در بازگشت از شام، از راهنمای خود خـواستند تا آنها را به کربلا ببرد؛ و سپس به نقد آن پرداخته است. اما همین سید بن طاووس در اقبال‌الاعمال با اشـاره بـه ایـن‌که شیخ طوسی در مصباح می‌گوید اسرا روز اربعین از شام به سوی مدینه حـرکت کـردند و خبر نقل شده در غیرآن که بازگشت آنان را در اربعین به کربلا دانسته‌اند، در هر دو مورد تردید می‌کند.
اما درباره اعـتبار اربعین به بازگشت اسرا به کربلا توجه به این نکته هم اهـمیت دارد کـه شـیخ مفید در کتاب مهم خود در باب زندگی امامان و در بحثی خاص به امام حسین علیه‌السلام از کـتاب «ارشـاد» در خـبر بازگشت اسرا، اصلاً اشاره‌ای به این‌که اسرا به عراق بازگشتند ندارد، روشن است کـه حـذف عمدی آن معنا ندارد؛ زیرا برای چنین حذف و تحریفی، دلیل وجود ندارد.
مرحوم حاج شیخ عباس قمی هم، به تبع استاد خود نوری، داستان آمدن اسـرای کـربلا را در اربعین از شام به کربلا نادرست دانسته است، در دهه‌های اخیر مرحوم محمد ابراهیم آیـتی هـم در کـتاب بررسی تاریخ عاشورا بازگشت اسرا را به کربلا انکار کرده است. همین طور آقای مطهری کـه مـتأثر از مرحوم آیتی است؛ اما این جماعت یک مخالف جدی دارند که شـهید قـاضی طـباطبایی است.
رسول جعفریان، بازتاب اندیشه، فروردین ۱۳۸۶
گروه معارف ایکنا
افزودن دیدگاه جدید