چگونه امام زمان(عج) را یاری کنیم، خطر استبدال، نتیجه عدم نصرت امام عصر

قرن‌هاست که شیعیان منتظر ظهور یگانه منجی بشریت هستند. کسی که باید بیاید و زمین را پر از عدل و داد کند.

اما مهمترین سوال که در طول این قرون با جواب‌های مختلف و چه بسا متضاد همراه بوده این است که وظیفه شیعیان در این دوران چیست و چگونه باید در زمان غیبت امام عصر(عج) را یاری کرد؟

عبدالحسین طالعی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا ضمن یادآوری پیامدهای عدم نصرت امام عصر(عج)، بر ضرورت یاری رساندن به حضرت و روش‌های یاری‌رسانی به ایشان تأکید کرد.

متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید؛

ما در ادعیه‌ای که پیرامون امام زمان(عج) وجود دارد از خداوند می‌خواهیم که جزء یاران حضرت باشیم. پرسشی که مطرح می‌شود این است که مقصود از یاری رساندن حضرت چیست و در نقطه مقابل، عدم نصرت امام چه تبعاتی به همراه دارد؟

بنده عرایضم را ضمن سه کلیدواژه «نصرت، خذلان، استبدال» ارائه می‌کنم. عنوان اول این است که خذلان به چه معنا است. معنای نصرت کمابیش معلوم است اما خذلان در بعضی جاها که ترجمه می‌شود خیلی دقیق ترجمه نمی‌شود لذا عمق مطلب فهم نمی‌شود. معمولا خذلان را به خاری و ذلیل کردن ترجمه می‌کنند. خصوصا جمله معروف رسول خدا(ص) در خطبه غدیر «وَ انصُر مَن نَصرَه وَ اخذُل مَن خَذَلَه» معمولا اینگونه ترجمه می‌شود که هرکس او را نصرت کرد نصرت کن و هرکه او را خوار و ذلیل کرد خوار و ذلیل کن. با این ترجمه فارسی آنچه بلافاصله به ذهن می‌آید این است کسی مشمول خذلان می‌شود که دشمن امیرالمومنین(ع) باشد و قصد کرده باشد امیرالمومنین(ع) را خوار و ذلیل کند. بلافاصله نتیجه می‌گیریم ما قصد خوار کردن امیرالمومنین(ع) را نداریم پس از شمول این نفرین پیامبر(ص) خارجیم. در بخش اول گفتارم می‌خواهم عرض کنم این ترجمه از خذلان ترجمه دقیقی نیست. اگر ترجمه دقیقی کنیم خواهیم دید خود ما که ادعای محبت اهل بیت(ع) داریم، ممکن است مصداق نفرین پیامبر(ص) قرار بگیریم.

خذلان دقیقا ضد نصرت است. نصرت یعنی یاری کردن کسی، خذلان یعنی یاری نکردن کسی. اگر خذلان به معنای خوار کردن باشد کاری عمدی است ولی اگر به معنای عدم نصرت باشد یک زمان می‌بینید کسی با دیگری دشمنی ندارد ولی در موضعی که باید کمکش کند، کمک نمی‌کند، حال ممکن است این کمک نکردن به دلیل سستی و تنبلی باشد. به هر حال اگر این سستی‌ها و تنبلی‌ها منجر به کمک نکردن شود موجب خذلان او می‌شود. پس در بخش اول کلامم می‌خواهم عرض کنم خذلان ضد نصرت است و در معنای آن خوار و ذلیل کردن راه ندارد.

بخش دوم گفتارم این است که نصرت کردن خداوند، شکر نعمت هدایت است که خدا به ما داده است. نعمت هدایت از ناحیه خداوند به ما رسیده است. لذا اهل بهشت می‌گویند: «وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّه». این سرمایه معنوی فقط از آن طرف می‌رسد و اگر نمی‌رسید چیزی نبود که ما تحویل بگیریم. فرضا یک نفر باید سرمایه خاصی برای کسب و کارش برسد و تا آن سرمایه نرسد، سرمایه‌ای ندارد تا برای تجارت و کسب و کار به کار بگیرد. پس شکر نعمت هدایت انواع و اقسام دارد که یکی از آنها نصرت خداوند است. از آن طرف اگر خذلان خداوند کنیم و خدا را نصرت نکنیم و دین خدا را خذلان کنیم نوعی کفران نعمت است.

یاری کردن اهل بیت(ع) شکر نعمات الهی است

عقل در این رابطه به ما چه می‌گوید؟ می‌گوید شکر منعم و شکر نعمت امری ممدوح است و عقل، خذلان منعم را دوست ندارد و کار زشتی می‌داند، چه منعم خدا باشد و چه منعم خلق خدا باشند چراکه خلق خدا گاهی واسطه نعمت محسوب می‌شوند. ممکن است در یک نعمت خاص یکی از مخلوقات واسطه باشد مثلا در یک‌سری نعمت‌ها والدین واسطه هستند لذا در قرآن می‌خوانیم: «أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ». شرک والدین کردن شرک نیست، چون والدین واسطه یک تعداد نعمت‌های من بودند. به همین ترتیب می‌گوییم پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) چون واسطه انتقال یک گروه از نعمت‌های خدا بودند که در آن میان، نعمت هدایت از همه درخشان‌تر است لذا شکر نعمت خداوند از طریق شکر اهل بیت(ع) است و یکی از مصادیق شکر کردن اهل بیت(ع) نصرت اهل بیت(ع) است. اگر کسی نصرت اهل بیت(ع) کرد شکر نعمت خدا کرده است. اگر کسی به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) کمک نکرد و خذلان کرد شکر نعمت را ادا نکرده است. 

 تا اینجا اشاره داشتید که یاری کردن اهل بیت(ع) امری لازم و ضروری است. در ادامه به پیامدها و تبعات عدم نصرت اهل بیت(ع) هم اشاره بفرمایید.

بله، همانطور که شکر موجب مزید نعمت می‌شوید کفران نعمت باعث می‌شود انسان در معرض عذاب الهی قرار بگیرد. آیه شریفه می‌فرماید: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ» یعنی اگر شکر کنید حتما بر نعمت شما می‌افزایم ولی اگر کفران کنید بدانید عذاب من شدید است. خدا فقط ارحم الراحمین نیست که بگوییم عذاب ندارد. در موضع رحمت ارحم‌الراحمین است، در موضع عذاب بسیار سختگیر است. تا اینجا روشن شد شکر نعمت یعنی هم شکر خداوند و هم شکر واسطه‌های نعمت به حکم عقل ضروری است و هم وسیله‌ای برای زیاد شدن نعمت است.

بخش بعدی بحثم این است نعمتی بالاتر از هدایت نیست، لذا خدا این نعمت را در میان تمام نعمت‌ها برجسته کرده است. این نعمت همان نعمتی است که در قرآن بیان می‌فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ». وقتی می‌گوییم خداوند منت می‌گذارد یعنی نعمت فوق‌العاده داده است. در آیه شریفه دیگری می‌خوانیم: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ». آیه می‌فرماید روز قیامت حتما از نعمت الهی مورد سوال قرار می‌گیرید. این نعمت کدام نعمت است؟ اهل بیت(ع) فرمودند منظور آیه نعمت اهل بیت(ع) است چون تداوم نعمت پیامبر(ص) است. یکبار در مجلسی که امام رضا(ع) تشریف داشتند، افراد مختلف احتمالات متعددی درباره نعیم بیان کردند. حضرت به غصب آمدند و فرمودند اگر شما مهمانی به خانه دعوت کنید و به او غذا بدهید آن غذا را به رخ او می‌کشید؟ این خلاف اخلاق است انسان مرتب آن غذا را به رخ او بکشد. بعد آن جمعیت گفتند پس مراد از نعمت چیست؟ حضرت فرمودند مراد ولایت ما اهل بیت(ع) است چون ولایت اهل بیت(ع) جهت می‌دهد از نعمت‌های دیگر چگونه استفاده کنیم. از اینجا نتیجه می‌گیرم در این زمان نعمتی بالاتر از وجود مقدس امام عصر(عج) نیست چون ایشان مصداق عترت در این زمان است و تالی تلو قرآن است. شکر این نعمت بسیار مهم و لازم است، کفرانش هم عذاب بزرگ دارد.

همانطور که اشاره کردید عدم نصرت امام موجب عذاب الهی است. آیا مقصود از این عذاب، عذاب اخروی است یا در همین دنیا نیز عقوباتی در پی دارد؟

بله، اگر امام عصر(عج) را نصرت نکنیم و خذلان کنیم، کفران این نعمت طبق کلام قرآن عذاب شدید در پی دارد. یکی از این عذاب‌های بسیار شدید عذابی است که قرآن تحت عنوان استبدال از آن یاد می‌کند. استبدال یعنی من تا مدتی در مسیر دین بودم ولی به دلیل کفران نعمت کردن‌ها، به دلیل بد عمل کردن‌ها و رعایت نکردن تقوا خداوند این نعمت تدین به دین را از من بگیرد به دیگری بدهد و دیگری را جایگزین من کند. خداوند در آیه آخر سوره محمد(ص) می‌فرماید: «هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَنْ يَبْخَلُ وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ». این آیه چند رکن دارد. یک رکنش این است که شما دعوت شدید در راه خدا انفاق کنید. نکته دوم آیه این است برخی بخل می‌ورزند. نکته سوم این است کسی که بخل بورزد نسبت به خودش بخل ورزیده است یعنی اگر انفاق می‌کرد سودی نصیبش می‌شد ولی الآن از آن سود محروم شده است. نکته چهارم اینکه شما فقیر هستید و خداوند غنی است. نکته پنجم اینکه اگر شما به دین یاری نکنید خداوند عده دیگری را به جای شما می‌آورد که به دین کمک کند. این مطلب خیلی مهم است. استبدال یکی از عذاب‌های خدا است که کسانی که کفران نعمت کنند به آن گرفتار می‌شوند.

خطر استبدال در دعای امام رضا(ع)

امام رضا دعایی برای دفع بلا از وجود مقدس امام عصر(عج) دارد. از جمله عبارات دعا این است: «وَاجْعَلْنا مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِكَ، وَتُعِزُّ بِهِ نَصْرَ وَلِيِّكَ، وَلَا تَسْتَبْدِلْ بِنا غَيْرَنا، فَإِنَّ اسْتِبْدالَكَ بِنا غَيْرَنا عَلَيْكَ يَسِيرٌ، وَهُوَ عَلَيْنا كَثِيرٌ». حضرت رضا(ع) در اینجا به بحث استبدال اشاره می‌کنند و می‌فرمایند خدایا، کس دیگری را در راه نصرت امام عصر(عج) به جای ما نیاور چون اگر کس دیگری را جایگزین ما کنی برای تو آسان است ولی برای ما سخت است. این جمله حضرت رضا(ع) که می‌شود آن را تفسیر آیه ۳۸ سوره محمد دانست، هشداری بزرگ برای همگان است که کسی به خودش مغرور نشود امروز نصرت امام عصر(عج) می‌کنم پس عاقبتم برای همیشه تضمین شده است. ممکن است در یک موقف خاص و حساس که باید به امام عصر(عج) کمک می‌کرد کمک نکند و گرفتار عذاب استبدال شود که بسیار عذاب سختی است.

سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که مقصود از یاری کردن امام زمان(عج) چیست و چگونه می‌توانیم حضرت را یاری کنیم؟

محمدتقی موسوی اصفهانی در کتاب «مکیال المکارم» اشاره می‌کند نصرت به حضرت ولی عصر(عج) از جهت یاری مظلوم است. یاری کردن مظلوم هم وظیفه عقلی است، هم نقلی است. اگر انسان، مظلوم را یار کرد از برکت آن بهره می‌برد و اگر یاری نکرد چوب خذلان مظلوم را می‌خورد. در دعای سی و هشتم صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) این موضوع را جزء مواردی قرار می‌دهد که باید نسبت به آن به خدا پناه برد؛ حضرت می‌فرمایند خدایا به تو عذر می‌آورم از اینکه به مظلومی در حضور من ظلم شود ولی کمکش نکنم. به تعبیر صاحب مکیال المکارم، امام عصر امروز مظلوم است، باید این مظلوم را کمک کرد. مظلوم کلمه بدی نیست و به معنای کسی است که به او ظلم شده است. آنچه بد است قبول ظلم است.

حال ممکن است کسی بگوید چگونه امام را یاری کنیم. هر کس باید به امکانات خودش نگاه کند. یکی از راه‌های یاری کردن، یاری کردن علمی است یعنی آدم معرفت خودش را نسبت به امام عصر(عج) بالا ببرد، به شبهات پیرامون جواب بدهد و دیگران را نسبت به وظیفه خودشان هشیار کند. در سوره والعصر می‌خوانیم انسان در زیانکاری است مگر کسانی که ایمان و عمل صالح داشته باشند و همدیگر را به رعایت حق و صبر در راه رعایت حق توصیه کنند. یک گروه حضرت را یاری عملی می‌کنند مثلا به نیازمندانی که دوستدار امام عصر(عج) هستند یاری می‌رسانند.

یاری قلبی هم یک وظیفه بسیار مهم است. قرآن می‌فرماید: «ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» یعنی قرآن وسیله هدایت برای افراد باتقوا است. اهل تقوا کسانی هستند که ایمان به غیب دارند. یکی از مصادیق ایمان به غیب ایمان به امام عصر(عج) است. اگر انسان بدون ایمان به ملائکه خیلی آیات را نمی‌فهمد، اگر بدون ایمان به معاد خیلی آیات را نمی‌فهمد، لذا ممکن است تفسیرهای غلط کند و در یک ریل غلط بیفتد، طبق این مبنا ایمان نیاوردن به امام عصر(عج) و جدی نگرفت امام عصر(عج) هم باعث می‌شود انسان از هدایت قرآن آنچنان که باید و شاید بهره نگیرد و وقتی بهره نگرفت ممکن است قرآن بخواند ولی در قرآن خواندنش اسیر شیطان بشود. پس یکی از مصادیق نصرت، نصرت قلبی ایشان است به این صورت که ایشان را قلبا باور داشته باشیم.

منبع: ایکنا