سیمای امام زمان (عج) در سوره حمد

خیلی از ما وقتی آیات قرآن را می خوانیم،‌ شاید توجهی به جزئیات و بواطن آیات نداشته باشیم. عمده افرادی هم که قرآن می خوانند، به خاطر ثواب و نورانیتی است که خداوند در تلاوت آن قرار داده است. در حالی که قرآن تصویری از حقایق عالم و نشئات، از گذشته تا آینده، همراه با قوانین و قواعدش را در خود بازتاب می‌دهد. یکی از این حقایق عالم، مسئله مهدویت و زیرمجموعه های آن، با عناوینی همچون منجی‌، موعود، آخرالزمان، عصر غیب و عصر ظهور است. مجموعه آیاتی که درباره مهدویت سخن می گویند، به آیات المهدی شهرت دارند. ما در هر بار، به ترتیب سوره‌های قرآن و مستند بر روایات معصومین علیهم السلام گذری به این آیات خواهیم داشت.

اولین سوره ای که می توان ردّ مهدویت را در آن یافت، سوره حمد است. در آیات 6 و 7 می‌خوانیم:
اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ؛ ما را به راه راست هدایت فرما
صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ؛راه کسانى که آنان را مشمول نعمت خود کردی
غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضّآلّینَ؛ نه راه کسانى که بر آنان غضب کردى و نه گمراهان.

در این آیات از خداوند می خواهیم که ما را به صراط مستقیم هدایت کند؛ صراطِ آنان که به آنها نعمت دادی. وقتی به تفسیر اهل بیت علیهم السلام درباره نعمت‌یافتگان در صراط نگاهی می اندازیم، ما را به آیه7069 سوره نساء ارجاع می دهند، آنجا که خداوند می فرماید «وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ‌ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللهُ‌ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً»؛ یعنی هرکه از خدا و رسول اطاعت کند، او در معیت کسانی است که خداوند به آنها نعمت داده که همان انبیاء، صدیقین، شهدا و صالحان هستند. بعد در انتها می فرماید آنها رفیق خوبی هستند.

امیرالمؤمنین علیه السلام به نقل از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در روایتی ذیل این آیه فرمود منظور از «مِنَ النَّبِیِّینَ» محمد (ص)، «الصِّدِّیقینَ» علی بن ابی‌طالب (ع)،‌ «الشُّهَداءِ» حمره، «الصَّالِحینَ» حسن و حسین (ع) و منظور از «حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً» قائم عجل الله تعالی فرجه است. (شواهدالتنزیل، ج1، ص197) امام باقر علیه السلام نیز درباره این فراز از آیه فرمود «وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً الْمَهْدِیُّ» (همان، ص198) یا در روایتی دیگر اُم سلمه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که «حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً» امامان دوازده‌گانه‌ی بعد از من هستند. البته یکی از این امامان دوازده گانه، امام عصر عجل الله تعالی فرجه است. (کفایهًْ الأثر، ص182

مصادیق نعمت‌یافتگان در صراط مستقیم که به تعبیر روایات،‌ همان صراط علوی است، خوبان درگاه الهی هستند که مصداق بارز ایشان ائمه علیهم السلام و امام عصر عجل الله تعالی فرجه محسوب می‌شوند.

خیلی از ما وقتی آیات قرآن را می خوانیم،‌ شاید توجهی به جزئیات و بواطن آیات نداشته باشیم. عمده افرادی هم که قرآن می خوانند، به خاطر ثواب و نورانیتی است که خداوند در تلاوت آن قرار داده است. در حالی که قرآن تصویری از حقایق عالم و نشئات، از گذشته تا آینده، همراه با قوانین و قواعدش را در خود بازتاب می‌دهد. یکی از این حقایق عالم، مسئله مهدویت و زیرمجموعه های آن، با عناوینی همچون منجی‌، موعود، آخرالزمان، عصر غیب و عصر ظهور است. مجموعه آیاتی که درباره مهدویت سخن می گویند، به آیات المهدی شهرت دارند. ما در هر بار، به ترتیب سوره‌های قرآن و مستند بر روایات معصومین علیهم السلام گذری به این آیات خواهیم داشت.

اولین سوره ای که می توان ردّ مهدویت را در آن یافت، سوره حمد است. در آیات 6 و 7 می‌خوانیم:
اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ؛ ما را به راه راست هدایت فرما
صِراطَ الَّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ؛راه کسانى که آنان را مشمول نعمت خود کردی
غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضّآلّینَ؛ نه راه کسانى که بر آنان غضب کردى و نه گمراهان.

در این آیات از خداوند می خواهیم که ما را به صراط مستقیم هدایت کند؛ صراطِ آنان که به آنها نعمت دادی. وقتی به تفسیر اهل بیت علیهم السلام درباره نعمت‌یافتگان در صراط نگاهی می اندازیم، ما را به آیه7069 سوره نساء ارجاع می دهند، آنجا که خداوند می فرماید «وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ‌ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللهُ‌ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً»؛ یعنی هرکه از خدا و رسول اطاعت کند، او در معیت کسانی است که خداوند به آنها نعمت داده که همان انبیاء، صدیقین، شهدا و صالحان هستند. بعد در انتها می فرماید آنها رفیق خوبی هستند.

امیرالمؤمنین علیه السلام به نقل از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در روایتی ذیل این آیه فرمود منظور از «مِنَ النَّبِیِّینَ» محمد (ص)، «الصِّدِّیقینَ» علی بن ابی‌طالب (ع)،‌ «الشُّهَداءِ» حمره، «الصَّالِحینَ» حسن و حسین (ع) و منظور از «حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً» قائم عجل الله تعالی فرجه است. (شواهدالتنزیل، ج1، ص197) امام باقر علیه السلام نیز درباره این فراز از آیه فرمود «وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً الْمَهْدِیُّ» (همان، ص198) یا در روایتی دیگر اُم سلمه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند که «حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً» امامان دوازده‌گانه‌ی بعد از من هستند. البته یکی از این امامان دوازده گانه، امام عصر عجل الله تعالی فرجه است. (کفایهًْ الأثر، ص182

بنابراین مصادیق نعمت‌یافتگان در صراط مستقیم که به تعبیر روایات،‌ همان صراط علوی است، خوبان درگاه الهی هستند که مصداق بارز ایشان ائمه علیهم السلام و امام عصر عجل الله تعالی فرجه محسوب می‌شوند. در واقع ما در هر نمازی از خداوند می خواهیم ما را به صراط علوی هدایت کند تا در جرگه نعمت‌یافتگان در این صراط در آییم. این نعمت یافتگان بر اساس «وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفیقاً» رابطه رفاقتی بسیار حسنه ای دارند با آن کسانی که در جرگه آنان قرار گیرد؛ از منظری دیگر این آیه رابطه شیعیان با امام عصر عجل الله تعالی فرجه را به صورت رابطه‌ای رفاقتی تعریف می کند؛ یعنی امام، بهترین رفیق برای شیعیان و محبان شان هستند. در حدیث امام رضا علیه السلام هم می خوانیم که «الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ»؛ یعنی امام بهترین مونس رفیق برای شیعیانند.