از نگاه قرآن تقوا عالی‌ترین عطیه‌ پروردگار به انسان است

حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدباقر علم الهدی به مناسبت ماه مبارک رمضان در تفسیر آیه ۱۳ سوره حجرات گفت: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ» یعنی «ای مردم، ما همه شما را نخست از مرد و زنی آفریدیم و آن گاه شعبه‌های بسیار و فرق مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید، همانا بزرگوار و با افتخارترین شما نزد خدا با تقواترین شمایند، همانا خدا کاملاً دانا و آگاه است».

وی با بیان اینکه در تفسیر این آیه چند نکته وجود دارد، عنوان کرد: در آیات گذشته روی سخن به سوی مؤمنان بود که با تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» مطرح می‌شد؛ اما باید همواره جامعه مؤمنین هم آسیب شناسی شود؛ چرا که اگر جامعه مؤمن آسیب شناسی نشود می‌تواند گرفتار فروپاشی شود.

حجت الاسلام والمسلمین علم الهدی افزود: آن چیزی که عموماً در جامعه انسانی و خصوصاً در جامعه ایمانی مهم بوده این است که انسان‌ها گرفتار خودمحوری، غرور، تکبر خاص زندگی اجتماعی نشوند. قرآن کریم به همه انسان‌ها از جمله مؤمنان تلنگر می‌زند آنجا که می‌فرماید «ای مردم ما شما را از یک مرد و زن خلق کردیم»، که منظور حضرت آدم (ع) و حضرت حوا (س) است لذا چون ریشه همه ما به یک جا برمی‌گردد معنی ندارد که ما از نظر نسب، قبیله، رنگ پوست و سایر امتیازات بر یکدیگر افتخار کنیم.

تولیت حوزه علمیه قاسم بن الحسن ادامه داد: در این آیه می‌فرماید اگر خداوند متعال برای هر قبیله و طایفه‌ای ویژگی‌هایی قرار داده برای حفظ نظم و زندگی اجتماعی است؛ چرا که این تفاوت‌ها سبب شناسایی ملت‌ها بر اقوام مختلف می‌شود و اگر شناسایی افراد انجام نشود قطعاً آن نظم و انتظام لازم در جامعه اسلامی حکم فرما نمی‌شود و همواره یک هرج و مرج عظیمی در سراسر جامعه انسانی ایجاد می‌شود.

این کارشناس دینی بیان کرد: قرآن کریم بزرگترین عنصر که سبب مباهات و مفاخره میان ملت‌ها است را تقوا معرفی کرده است و بیشترین عاملی که باعث تشدد و گسست اجتماعی می‌شود را مباهات کردن به عناصر عصر جاهلی یعنی نسب، قبیله و رنگ پوست دانسته است. قرآن بر روی این موارد خط بطلان می‌کشد. قرآن کریم اصالت را به نژاد، زبان، رنگ پوست و حتی تاریخ تولد انسان‌ها نداده است بلکه اصالت را به تقوا و خداترسی داده است و فرموده است اگر می‌خواهید به خداوند و پروردگار عالم نزدیک بشوید تنها کانال رسیدن به تقرب پروردگار عالم تقوا است.

وی با بیان اینکه تقوا یک ویژگی باطنی است، ابراز کرد: تقوا یعنی اینکه مردم خدا را فریب ندهند. رفتارهای نفسانی و گناه‌های خود را به حساب خدا ننویسند و فرافکنی نکنند. بسیاری از مردم گناهانی را مرتکب می‌شوند و به خود مجوز گناه می‌دهند به عنوان مثال وقتی می‌گویند ما از دیوار مردم بالا نرفتیم، ۴۰۰۰ هزار میلیارد اختلاس نکردیم، بگذار گناه ما همین باشد که لب به نجاست می‌زنیم یا مقداری از موی سر دختر یا همسر ما بیرون باشد، یا می‌گویند ما که نرفتیم بانک را تخلیه بکنیم یا اختلاس کنیم یا زمین‌خواری‌های خاص و ویژه خواری در جامعه انجام ندادیم بگذار گناه ما همین قدر باشد که مقداری نسبت به حقوق جامعه تعدی کنیم. برخی از پول‌ها را با برخی از سندسازی‌ها از بیت المال خارج کرده و به نفع خود تصاحب می‌کنند این موارد دور زدن خدا و احکام خداوند است. اینکه قرآن کریم می‌فرماید اصالت در عرصه و قلمرو تقوا و پرهیزکاری از خداوند معنا می‌شود یعنی ما خدا را دور نزنیم و به خود مجوز گناه ندهیم؛ لذا قرآن در این آیه ارزش‌های راستین انسانی را به انسان‌ها توجه می‌دهد و آنها را نسبت به ارزش‌های کاذب و دروغین هشدار می‌دهد.

حجت الاسلام والمسلمین علم الهدی با بیان اینکه پیوستن به ارزش‌ها از نظر فطری مطلوب انسان‌ها است، گفت: همه دوست دارند آن ارزش‌های اصیل را دارا باشند، قرآن کریم به ما نشاط می‌دهد که اصالت در ارزش به زبان، قوم و قبیله و نژاد و رنگ پوست نیست بلکه به پرهیزکاری و تقوا است؛ لذا افرادی که ارزش واقعی خود را در انتصاب به برخی قبایل معروف می‌بینند یا فکر می‌کنند ارزش آنها در این است که اهل فلان شهر باشند و دیگرانی که اهل فلان شهر نباشند آنها دارای ارزش نیستند، این گونه انسان‌ها خود را در این دنیا معطل کرده‌اند، چرا که گفت «گیرم پدر تو بود فاضل از فضل پدر تو را چه حاصل»؛ قرآن می‌خواهد ما را از برخی ارزش‌های مادی زودگذر عبور داده و به برخی ارزش‌های واقعی انسانی منتقل کند.

این کارشناس دینی با تاکید بر اینکه از نگاه قرآن تقوا عالی‌ترین عطیه‌ای است که خداوند متعال به انسان‌ها عنایت می‌کند به شرط اینکه خود انسان‌ها هم آن ظرفیت لازم را داشته باشند، عنوان کرد: قوم و قبیله، رنگ و، نژاد مال و ثروت و جایگاه اجتماعی هیچکدام ارزش نیست؛ بلکه ارزش آن است که انسان بتواند در مقابل گناه مقاومت کند. به عنوان مثال پس از فتح مکه پیامبر اکرم (ص) دستور دادند یک نفر اذان بگوید؛ اولین اذان پس از فتح مکه در کنار کعبه بود. بلال یک غلام سیاه چهره است که زبان او می‌گرفت، او آمد اذان گفت، اینجا یک نفر به نام عتاب بن عسیب از مشرکانی بود که توسط پیامبر اکرم (ص) آزاد شده بود، تا صدای اذان بلال را شنید کنار پیامبر آمد به گونه‌ای که پیامبر بشنود گفت شکر که پدر من از دنیا رفت که چنین روزی ندید که یک غلام سیاه چهره برای اولین بار در کنار کعبه نام خدا را این چنین بر زبان بیاورد. همچنین شخص دیگری به نام حارث بن هشام آمد کنار حضرت رسول (ص) آمد و با تعبیر زشتی درباره بلال گفت غیر از این کلاغ سیاه دیگر کسی نبود که اذان بگوید. او به بلال توهین کرد. در این زمان آیه ۱۳ سوره حجرات نازل شد که «یا ایها الناس انا خلقناکم....» خداوند به مردم گفت شما از یک پدر مادر هستید و همه از یک جا نشئات گرفتید و ریشه همه شما از حضرت آدم بوده است هیچ تفاوتی بین انسان‌ها وجود ندارد مگر به تقوا؛ در روایت دیگری پیامبر (ص) برای مردم خطبه خواندند و فرمودند ای مردم خداوند از شما ننگ جاهلیت و تفاخر کردن به پدران، آبا و اجداد برداشت، سپس فرمودند مردم دو گروه هستند یا آدم‌های با تقوا و نیکوکار یا انسان‌های بدکار شقاوتمند و پست نزد خداوند هستند. همچنین فرمودند؛ همه مردم فرزندان حضرت آدم هستند خداوند متعال آدم را از خاک خلق کرد همانگونه که قرآن می‌فرماید ای مردم ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را از تیره‌ها و قبایل مختلف قرار دادیم که شناخته شوید گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شما است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در بیان دیگری پیامبر اکرم (ص) فرمودند؛ «ای مردم بدانید که خدای شما و پدر شما یکی است. آگاه باشید که عرب بر غیر عرب، غیرعرب بر عرب، سیاه پوست بر سرخ پوست یا سفید پوست بر سیاه پوست هیچ فضیلت و شرافتی ندارند مگر اینکه شخص تقوا داشته باشد». رسول الله (ص) فرمودند این سخن مرا به همه مردم بگویید که «ادبیات و ملاک دین این ظواهر نیست بلکه آموزه‌های دین بر اساس تقوا، خداترسی و فضائل اخلاقی بین مردم تقسیم می‌شود، هر کس پرهیزکارتر باشد در پیشگاه خداوند عزیزتر است». امید که خداوند متعال به همه ما عنایت کند که از این دام‌های عصبیت و جاهلیت که گاهی در پیش پای مردم پهن می‌شود رها شده و نجات یابیم و بتوانیم تقوا را در زندگانی و عملکردهای خود به بهترین شکل نشان بدهیم