پاسخ به شبهه‌ای در مورد نماز و روزه‌ی قضا
گاهی کسی تا آنجا که یادش می‌آید نماز قضایی ندارد، اما با خود چنین می‌اندیشد که نمی‌دانم، شاید نمازی قضا شده باشد که یادم نیست و یا شاید برخی از نمازهای من به خاطر ندانستن احکام یا صحیح نخواندن و ... باطل شده و قضایش بر من واجب شده باشد؟ در این صورت چون به قضا شدن نماز و یا وجب قضای نمازی یقین ندارد، چیزی بر عهده‌ی او نیست.
اما یک موقع یقین به قضا شدن نمازهایی دارد، ولی نمی‌داند چه تعداد از نمازهای او قضا شده است؟ مثلاً با خود می‌گوید: یادم هست که از سنّ تکلیف شروع به نماز نکردم، چند ماه یا چند سال طول کشید، اما یادم نیست از کی شروع کردم؟ یا می‌گوید: یادم هست که مدت زیادی اهتمام به نماز صبح نداشتم و پس از بیدار شدن نیز قضای آن را به جای نمی‌آوردم، پس یادم نیست که چقدر نماز قضای صبح دارم؟
در چنین صورتی اول باید بر قاعده حدس عمل کرد؛ چرا که تا حدودی قابل حدس است. مثلاً می‌گوید: در نه سالگی یا پانزده سالگی مکلف شدم، اما یادم است که تا 12 سالگی یا 17 سالگی نماز نمی‌خواندم و یا می‌گوید: یادم هست که سه چهار سال اول، نماز صبح من قضا می‌شد. پس باید شروع کرد به حداقل حدسی که می‌زند قضا کند.
اما اگر نه تنها نمی‌داند چقدر نماز قضا دارد، بلکه حتی حدس هم برای او ممکن نیست، ولی می‌داند که بالاخره نماز قضا دارد، در این صورت اگر مقدار کمتر را بخواند کافیست. مثلاً بگوید: شاید حداقل دو هفته، یا دو ماه یا یک سال نماز قضای صبح یا ... دارم. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 754، مسئله 1383)
روزه‌ی قضا: در مورد روزه نیز چنین است، هر چند که محاسبه روزه‌های قضا شده به مراتب ممکن‌تز از نمازهای قضا شده می‌باشد.
پس، اگر کسی یقین ندارد که اصلاً روزه‌ای از او قضا شده است یا خیر؟ در این صورت تکلیفی هم ندارد و قضای روزه‌ای بر عهده‌ی او نمی‌باشد.
اما اگر می‌داند که روزه‌ی قضا داشته، ولی نمی‌داند چقدر؟ در این صورت اول یک محاسبه می‌کند. مثلاً می‌گوید: یقیناً پس از سن تکلیف تا چند سال (به هر دلیلی) روزه نگرفتم – یا در نهایت ماهی یک روز یا یک هفته روزه گرفتم – یا اگر دختر است، می‌گوید: قضای روزه‌هایی که عذر شرعی داشتم را نگرفتم – اما اگر به هیچ وجه نمی‌تواند حدسی بر اساس محاسبات داشته باشد، باید به فتوای مرجع خود عمل نماید، که عموماً فرموده‌اند قضای آن مقداری که یقین دارید را به جای آورید. به عنوان مثال:
آیت الله العظمی خامنه‌ای: جایز است که به قضاى آن مقدار از روزههایش که یقین به فوت آنها دارد، اکتفا نماید.( أجوبة الاستفتاءات (بالفارسیة)، ص 170، س 819)
آیت الله العظمی مکارم شیرازی: همان مقدار که یقین دارید روزه نگرفته‌اید قضا کنید. (پایگاه اینترنتی ایشان، استفتائات، احکام روزه قضا: 477)
مرحوم آیت الله العظمی بهجت: به مقدار یقینى باید انجام دهید (قضا کنید) (پایگاه اینترنتی ایشان، استفتائات، احکام روزه قضا: 45)
ملاحظه: کسی که روزه‌ی قضا دارد، باید دقت کند که آیا به واسطه‌ی عذر شرعی (مثل سفر، بیماری و ...) روزه‌اش قضا شده و یا عمداً روزه نگرفتن و یا آن را باطل کرده است؟ چرا که احکام کفاره و قضای روزه نگرفتن عمدی و یا غیر عمدی و با عذر شرعی بسیار متفاوت است.
نکته: مبادا از زیادتی نماز و روزه قضا بترسیم و اقدام به قضای آنها ننماییم. مهم‌تر از هر عبادتی، نیّت آن است. پس قدم نخست این است که بنده‌ی تسلیم خدای عزّوجلّ (مسلمان)، به خدای خود بگوید: آمده‌ام تا آن چه امر فرمودی و بر عهده داشتم و از من فوت شده است را به جای آورم، پس خودت کمک کن و بپذیر. آن وقت هم کار برایش آسان می‌شود و هم هر مقداری که انجام دهد مقبول است.
/ف.م214