چرایی تخریب حرمین عسکریین (ع)/رازی که حسنین هیکل فاش کرد

وارث: همزمان با فرا رسیدن سوم اسفند، سالروز تخریب حرم عسکریین (ع) در سامرا از سوی وهابیت، با حجت الاسلام اکبر روستایی، استاد حوزه و دانشگاه، کارشناس تاریخ اسلام و کارشناس شبکه جهانی ولایت درباره چرایی و ریشه افکار وهابیت نسبت به تخریب قبور بزرگان و ائمه معصوم (ع)، به گفتگو نشسته ایم؛ گفتگوی ما با مولف کتاب «درسنامه خطبه غدیر» از نظرتان می گذرد:

چرا گروه های تکفیری دست به تخریب قبور می زنند و چه توجیهی برای این عمل خود دارند؟

این اعتقاد از باور وهابیت به نام شرک و کفر و نسبت دادن آن به مسلمانان سرچشمه می گیرد اما وقتی تاریخچه وهابیت را مرور کنیم، در می یابیم بسیاری از نسبت هایی که امروز به مسلمانان داده می شود، قبلا توسط استعمار رونویسی شده و امروز وهابیت آنها را اجرا می کند. به طور مثال هاری سانت جون بریدجر فیلبی از جاسوسان انگلستان در عربستان، در دوره عبدالعزیز سعود نقش بسزایی در رشد وهابیت داشته است. این شخص دستخط هایی دارد که دکتر محمد حسنین هیکل، مورخ مشهور مصری اهل سنت، آنها را منتشر کرده و توسط روزنامه السفیر لبنان به چاپ رسیده است.

با انتشار این دست نوشته ها دقیقا چه مساله ای روشن شد که شما بیان می کنید باور وهابیت از همان ها سرچشمه گرفت؟

در این اسناد، دست نوشته هایی از هاری سانت جون بریدجر فیلبی وجود دارد که نشان می دهد زیربنای اندیشه وهابیت برای تخریب قبور و هر اعتقاد دیگری که بر پایه آن مسلمانان دیگر را مشرک می خوانند، از همین مبدا نشات گرفته است. به طور مثال فیلبی عبارتی دارد که بیان می کند: طبق قرآن شایسته نیست جنگی میان بهترین مسلمانان یعنی وهابیان و بین مسیحیان رخ دهد؛ زیرا مسیحیان اهل کتاب هستند و خداوند فرموده با آنها با تسامح برخورد کنید اما مسلمانان برتر (وهابیان) اینها باید با مشرکان و کفار بجنگند. اولین کفار و مشرکین، ترکان عثمانی هستند و همچنین اشراف هاشمی (حاکمان مکه و مدینه) و به طور خلاصه تمام پیروان پیامبر صلی الله علیه و آله به غیر از وهابیان، مشرک هستند و وهابیان باید با آنها بجنگند.

در واقع این دستور العملی بود که به وهابیت دیکته شد و امروز شاهدیم آنها در قالب گروه های تکفیری همچون داعش، این دستورات را به اجرا درمی آورند.

بنابراین، آنان مسلمانان را به دلیل انجام عمل زیارت، مشرکت دانسته، لذا بر خود واجب می دانند قبور و اماکن متبرکه را از بین روند. البته در همین راستا گاه وهابیت دلایلی را ضمیمه این اعتقاد خود کرده و استناد به روایات ضعیفی می کند.

مثلا کدام روایت؟

به طور مثال به روایتی از ابوالهیاج در کتاب صحیح مسلم استناد می کنند. در این روایت ابوالهیاج نقل می کند: علی (ع) به من گفت آگاه باش من تو را به ماموریتی که پیامبر صلی الله علیه و آله مرا برای آن اعزام کرد، اعزام می کنم، هیچ تصویری را ترک نکن مگر اینکه آن را محو کنی و نیز هر قبر بلندی را که دیدی آن را مساوی و برابر کن.

اما آنچه در این میان مهم است که از نظر علم رجال، شخصیت ابوالهیاج توثیق نشده و او مورد تایید علمای اهل سنت نیز نیست و از سوی دیگر افراد دیگر از جمله ابن جرّاح و ابن وائل جزو راویان این روایت هستند که توثیق آنها ثابت نشده و بزرگان دین آنها را تایید نکرده اند.

بر فرض که موثق بودن این روایت ثابت شود و به لحاظ سندی مشکلی نداشته باشد، چه پاسخی بر این ادعا می توان اقامه کرد؟

بر فرض موثق بودن این روایت، سه احتمال می توان از نظر متنی برای آن در نظر گرفت؛ نخست آن که منظور از متن را ویران کردن، بناهای بلندی که بر روی قبرها افراشته شده بدانیم نه تخریب قبور؛ دوم آنکه منظور مساوی قرار دادن قبور با زمین و صاف کردن آن و سوم صاف و مسطح کردن هر قبری که روی آن ناهمواری و پستی و بلندی همانند کوهان شتر قرار دارد (در زمان جاهلیت رسم بود قبور به صورت کوهان شتر، برجسته می شد)

با این توصیف احتمال اول مردود است به دلیل آنکه این اقدام خلاف قرآن و سیره مسلمانان و انسانیت است. در قرآن کریم وقتی ماجرای اصحاب کهف بیان می شود، در آیه 13 سوره کهف خداوند می فرماید: نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ؛ ما سرگذشت آنها را به حق و راستی بر تو بازگو می کنیم. که اینجا خداوند با کلمه حق، ماجرای اصحاب کهف را بازگو می کند. در ادامه، آیه 21 همین سوره می فرماید: وَ کَذلِکَ أَعْثَرْنا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ لا رَيْبَ فيها إِذْ يَتَنازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْياناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلي‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً؛ و همان گونه (که آنان را از خواب طولانی بیدار کردیم مردم آن دیار را) از ( وضع ) آنها آگاه ساختیم آن گاه که در میان خودشان در کار بعث خود نزاع داشتند، تا بدانند که وعده خدا حقّ است و در (آمدن) روز قیامت تردیدی نیست. پس (مشرکان آنها که از این حادثه قانع نشده بودند) گفتند: بر (اجساد) آنها بنایی بسازید (و رهاشان کنید) پروردگارشان به آنها داناتر است. (اما مؤمنان یعنی) کسانی که بر کار آنها غالب بودند گفتند: ما بر اجساد آنان مسجدی بنا خواهیم کرد (تا یادگار جاویدان آنها باشد).

اینجا کلمه "مسجدا" که تصریح بر بنا و یادبود بر قبور اصحاب کهف دارد، بیان شده و خداوند در هیچ یک از آیات خود تخریب قبور و بنای بر آنها را مردود نشمرده است و این دلیل قطعی بر ادعای وهابیت است. همچنین بیش از هشت قرن از ساخت گنبد و بارگاه بر قبر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می گذرد که این امر نیز به دست اهل سنت انجام گرفت. لذا سیره مسلمانان این گونه بوده و قرآن نیز آن را امضا کرده است.

اما احتمال دوم هم با شرحی که علمای اهل سنت به این روایت زده اند، در کتاب "المجموع نبوی" جلد چهارم، صفحه 312، رد می شود به این صورت که: نباید قبر بلندتر و روی آن مُسَنَّم باشد (مانند پشت ماهی یا کوهان شتر) بلکه باید یک وجب از زمین بلندتر و روی آن مسطح باشد؛ که البته این به آن رای وهابیت که بنای قبور را شرک می داند، ارتباطی ندارد.

بنابراین این شرح نیز حکایت از آن دارد که قبور نباید کامل از بین روند.

اما احتمال سوم نیز با کلمه تسویه ای که در روایت مذکور، بیان شده است، رد می شود. این کلمه ناظر بر آن است که باید روی قبر مسطح باشد که اهل سنت این معنا را پذیرفته اند.

سیر تاریخی این تخریب چه فرآیندی را طی کرده است و وهابیت نختسین بار دست به تخریب کدامیک از مقبره ها زدند؟

اولین بارگاهی که وهابیت دست به تخریب آن زد، قبر زید ابن خطاب، برادر عمر بن خطاب بود که اتفاقا با برخورد تند اهل سنت مواجه و منجر به تبعید محمد ابن عبدالوهاب شد.

آنها قبور مختلفی را تخریب کردند که می توان به تخریب بارگاه امام حسین علیه السلام در چند نوبت، قبور ائمه بقیع (ع)، بارگاه حضرت حمزه، قبور حضرت خدیجه و ابوطالب، منزل شخصی پیامبر صلی الله علیه و آله و خدیجه و محل تولد حضرت زهرا سلام الله علیها، قبر آمنه مادر پیامبر صلی الله علیه و آله در منطقه ابواء (بین مکه و مدینه) که البته پس از تخریب دو بار روی قبر را سوزاندند، اشاره کرد. این روند تا کنون نیز ادامه داشته است که سال گذشته نیز قبر عبدالسلام الاسمر از علمای اهل سنت (مالکی مذهب) را در لیبی تخریب کردند.

وهابیت با این قبیل اقدامات قرار است به چه چیزی دست یابد و چه هدفی را دنبال می کند و تا چه اندازه به آن نزدیک شده است؟

ببیند در میان وهابیت منطق و استدلال وجود ندارد. از آنجا که وهابیان پاسخ علمی در خصوص روایات مربوط به زیارت ندارد، تلاش می کند صورت مساله را از بین ببرد تا مردم نیز به سمت فرهنگ زیارت نرفته و حقایق به آنها نرسد. این پروسه در قالب مبارزه با شرک انجام می شود در حالی که هیچ مسلمانی با زیارت کردن مشرک نمی شود.

در گام بعد آنها با این اقدام در راستای پیشبرد اهداف غرب مبنی بر اسلام هراسی می کوشند که به صورت جزیی در این باره موفق شده اند اما در کل، موفق نبوده و ما شاهدیم هنوز بسیاری از مسلمانان به زیارت قبور بزرگان خود می روند.