ارواح مؤمنان بعد از مرگ کجا استقرار می‌یابد
وارث: عالم مردگان از جمله عوالمی است که همواره وقتی با آن مواجه می‌شویم سؤالات و ابهامات بسیاری برای ما به وجود می‌آید و هر فردی علاقه دارد بیشتر از این عالَم بداند چراکه مرگ از جمله مباحثی است که هر فردی روزی با آن دست به گریبان خواهد شد. آنچه در ادامه می‌خوانید بخش نخست از سلسله مباحثی است که به طرح پرسش و پاسخ درباره مرگ و معاد می‌پردازد و از کتاب «عالم برزخ؛ عالم حیات و زندگی» نوشته حجت‌الاسلام اسدالله محمدی‌نیا از پژوهشگران حوزه علمیه قم عنوان میشود:
برزخ در لغت
«برزخ» در لغت به چیزی که میان و بین دو چیز دیگر قرار گرفته شده باشد و چون عالم قبر بین دنیا و آخرت می‌باشد به آن برزخ گویند.
مفردات گوید: «البرزخ الحاجز بین الشیئین»
برزخ به چیزی که حاجر و حائل و فاصله بین دو چیز باشد گفته میشود و به همین معنای لغوی، برزخ دو مورد در قرآن کریم آمده است:
«بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ»
میان آن دو (دریا) برزخ و مانعی قرار دادیم تا یکی بر دیگری غلبه نکند.
«و جَعَلَ بَیْنَهُمَا بَرْزَخاً وَحِجْراً مَّحْجُوراً»
خداوند میان دو دریایی که (یکی آبش گوارا و شیرین و دیگری شور و تلخ بود) برزخ قرار داد تا با هم مخلوط نشوند و از هم دور باشند.
برخی می‌گویند: برزخ همان ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است، دلیل آنان بر این مطلب احادیث است.
امام سجاد (ع) فرمود:
«انّ الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّار.»
قبر یا باغی از باغ‌های بهشت است یا گودالی از گودال‌های آتش جهنم می‌باشد.
بر همین مبنا امام صادق (ع) فرمود:
«والله ما نخاف علیکم الا البرزخ»
به خدا قسم ما بر شما نمی‌ترسیم مگر برزخ را.
بنابراین برزخ همان عالم بین دنیا و آخرت است که انسان به محض مردن وارد آن میشود و در قبر خواهد بود تا روز قیامت که محشور شود.
منکر در برزخ...؟!
امام صادق (ع) فرمود:
«من انکر ثلاثه اشیاء فلیس من شیعتنا، المعراج و المسئله فی القبر و الشفاعة»
کسی که سه موضوع را منکر شود، مسلمان واقعی نیست: معراج، مسئله و سؤال و جواب در قبر، شفاعت
شروع عالم قبر
امام صادق (ع) فرمود:
«الْقَبْرُ مُنْذُ حِینِ مَوْتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ»
عالم قبر از زمان مردن انسان شروع میشود و تا روز قیامت ادامه خواهد داشت.
عالم مثال
به عالم قبر و برزخ، عالم مثال منفصل هم گویند: زیرا ارواح در عالم قبر به اجساد و بدن‌هایی تعلق می‌گیرد که آن بدن‌ها مثل بدن‌های دنیاست. بر همین اساس عالم مثال منفصل گویند، در برابر مثال متصل که توضیح آن خواهد آمد.
از امام صادق (ع) پرسیدند: ارواح مؤمنان بعد از مرگ در کجا استقرار می‌یابد؟
آن حضرت (ع) در پاسخ فرمود:
«فِی أَبْدَانٍ کَأَبْدَانِهِمْ»
در بدن‌هایی مثل بدن‌های دنیا.
و نیز آن حضرت (ع) فرمود:
«فاذا قبضه الله صیر تلک الروح فی قالب کقالبه فی الدنیا»
زمانی که روح مؤمنان توسط خداوند بزرگ گرفته میشود، خداوند آن روح را (در برزخ و قبر) در قالب و بدنی مثل بدن دنیایی قرار می‌دهد.
به عالم قبر، عالم قدریه هم می‌گویند، چون در عالم برزخ ماده نیست اما به خاطر آنکه شکل و مقدار هست عالم قدریه می‌نامند.
* اقسام برزخ
برزخ متصل (عالم مثال متصل)
برزخی است که متصل و مربوط به خود شخص است و مربوط به حقایق درون شخص است نه بیرون از شخص، مانند رویا و خواب‌هایی که فرد می‌بیند و یا کسانی که به تجرد، وهم و خیال رسیده است.
برزخ منفصل (عالم مثال منفصل)
عالمی است که همگان پس از مرگ وارد آن می‌شوند که در برزخ متصل جای وسوسه شیطان هست، اما در دومی وسوسه نیست.
به بیان دیگر برزخ منفصل، همان ورود انسان بعد از مرگ به عالم قبر و مثال که کاملاً روح از بدن منفصل و جدا شده است، اما برزخ متصل که وصل به انسان است و رتبه‌ای از مراتب روح انسانی است، زیرا انسان‌های کامل و شایسته سه‌گونه‌اند:
1-وجود مادی، همان وجودی که می‌‌خورد، می‌آشامد و ...
2- وجود مثالی، تمثلاتی برای انسان به دست می‌آید که در این عالم که وجودی تام و صحیح دارند در بیدار و حالت منامیه و خواب حقایقی را می‌یابد و می‌بیند یا صدایی را می‌شنود.
نمونه این حالت منامیه و خواب که در راه کربلا (قصر بنی مقاتل) رخ داد که آن حضرت (ع) کلمه استرجاع به زبان آوردند و نیز آن حالتی که صبح عاشورا برای آن بزرگوار پیش آمد و فرمود: «جدم را دیدم که به من فرمود: به زودی مهمان ما هستی.» و نیز خواب‌های صادق دیگران.
3- وجود عقلانی، این مرحله بالاتر از دو مرحله قبل است و به آن نشئه عقل گویند که انسان وارسته، حقیقتی را بی‌صورت مشاهده می‌کند، این حالت روزی افراد نادر در عالم می‌‌گردد.
به بیان روشن، برزخ متصل همان امور ذهنی، مثل خواب‌هایی است که انسان می‌بیند، چون روح وصل به بدن است و ارتباط دارد و کاملاً جدا نشده است، اما برزخ منفصل به همان مردن انسان گویند که در این مرحله روح کاملا ارتباطش از بدن منفصل و جدا شده است.
بهشت و جهنم برزخی
بر اساس روایتی که از امام سجاد (ع) در اول همین بحث بیان شد و آیاتی که بعد می‌آید، انسان بعد از مرگ وارد برزخ (عالم مثال منفصل) میشود. این افراد دو نوع‌اند:
1- برخی در اثر اعمال صالح وارد برزخ می‌شوند در حالی که از نعمت‌های الهی برخوردارند که این گروه در واقع وارد بهشت برزخی شده‌اند.
2- برخی به خاطر گناه و ظلم و فساد وارد برزخ می‌شوند در حالی که گرفتار انواع و اقسام عذاب‌اند، اینان وارد جنهم برزخی شده‌اند.
مثل دنیا و برزخ برای مومن
رسول مکرم اسلام (ع) فرمود:
مثل مؤمن در دنیا مثل جنین در شکم مادرش است، بچه وقتی که از مادرش فارغ میشود به خاطر اینکه از رحم مادر خارج شده، گریه می‌کند، اما زمانی که نور عالم دنیا ( با آن همه وسعت و زیبایی‌اش را نسبت به رحم مادر دید) دیگر دوست ندارد به شکم مادرش برگردد.
همین حالت را مؤمن دارد. مؤمن هنگام مرگ بی‌تابی می‌کند و ناراحت است، اما وقتی به سوی پروردگارش در عالم قبر رفت، دیگر دوست ندارد به دنیا برگردد، همانطوری که طفل بعد از ولادت دیگر دوست ندارد به مکان اولیه و شکم مادرش برگردد.