عدالت و معنویت؛ دو چشم انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)

سمینار علمی «عدالت اجتماعی از منظر امام خمینی(ره)» عصر دیروز، چهارشنبه ۱۰ آذر، با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین سیدحسن خمینی در سالن همایش‌های پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی ایازی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در سخنانی با بیان اینکه عدالت اجتماعی در قرآن مورد یک بررسی جامع قرار گرفته، گفت: در قرآن دو واژه «عدل» و «قسط» در حدود ۴۸ مورد به کار رفته است و ۱۱ تقسیم‌بندی عدالت در قرآن داریم؛ عدالت تکوینی، تشریعی، الهی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قضایی و ... هر چند ممکن است بعضا تعبیر به عدالت نشده اما مفهوم عدالت را دارد.

وی ادامه داد؛ عدالت مفهومی است که در قرآن تعریف نشده و اصطلاحا حقیقت شرعیه ندارد و به عرف سپرده شده است. در نتیجه عدالت و قسط مفاهیمی هستند که در طول زمان توسعه یافته‌اند. به عبارتی ممکن است مسئله‌ای در زمانی عدالت باشد و زمانی دیگر نباشد.

ایازی اظهار کرد؛ یکی از ابعاد عدالت، عدالت قضایی است که در قرآن هم به آن اشاره شده اما در زمان پیامبر(ص) ما چیزی به نام هیئت منصفه و کیل نداشتیم اما امروز کسی در ضرورت وجود هیئت منصفه و وکیل برای متهم تردید ندارد تا عدالت محقق شود. لذا در حوزه عدالت اجتماعی در طول زمان ممکن است چیزهایی عدالت باشد یا نباشد اما با تحولات در طول تاریخ تغییر کند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد؛ زمانی بیعت رؤسای قبایل با پیامبر(ص) کافی بود اما امروز انتخابات و حضور آحاد مردم برای انتخاب حاکم عدالت را محقق می‌کند و این نشانه تحول مفهوم عدالت در طول زمان است.

وی بیان کرد؛ امام خمینی(ره) هم بیان می‌فرمایند که زمان و مکان دو عنصر تعیین‌کننده در اجتهاد است و ممکن است امروز حکم جدیدی در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی بدهیم که قبلا نبوده است. بسیاری از مفاهیم در فقه هستند که امروز مناسباتشان تغییر پیدا کرده و یا در عرف جامعه قبلا مسائلی خلاف عدالت و قبیح نبوده اما امروز هست مانند تنبیه بدنی دانش‌آموزان.

ایازی ابراز کرد؛ مرحوم کمپانی بیان می‌دارد که حسن و قبح عقلی امر اعتباری است. یعنی اینکه دائرمدار اعتبار عقلاست که در طول زمان تغییر پیدا می‌کند. در این جهت امام(ره) از این نکته استفاده کرده و می‌فرمایند «سیره عقلای امر اعتبار ذاتی دارد.» و این برخلاف نظر خیلی از فقهاست. یعنی اگر عقلا امروز بر حقوق بشر تأکید می‌کنند این مسئله امروز حجت دارد و نیاز نیست که درباره آن حتما روایت وجود داشته باشد یا نه.

وی با اشاره به آیه قرآن مبنی بر فرستادن پیامبران به سوی مردم تا خود مردم عدالت و قسط را برپا کنند، گفت؛ در این رابطه باید به ۵ نکته در خصوص عدالت اشاره کرد. اولین مسئله تغیر در مناسبات اجتماعی و فرهنگی است؛ شامل مواردی مانند شیوه حکومتداری، شیوه اطلاع‌رسانی، استفاده از متخصصان و استفاده از غیر مسلمانان در کارهای تخصصی. برای مثال یک زمانی یک ارتباطی جایز نبوده اما الان جایز شمرده می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد؛ دومین مسئله تغییر در مصادیق عدالت و ظلم است که وابسته به زمان و تحولات تاریخی این مصادیق تغییر می‌کند. شهید مطهری می‌فرماید اصل عدالت را باید در سرسلسله احکام بگذاریم و هر جا هر حکمنی با عدالت تعارض داشت آن حکم رد می‌شود. برای مثال یکی از چالش های امروز بحث «کودک ـ همسری» است سن رشد دختر زمانی ۹، ۱۳ و ۱۵ سال بوده و دختران در این سن ازدواج می‌کردند اما الان اینگونه نیست و امروز عقلا سن رشد دختر را ۱۸ سال تعیین کرده‌اند.

وی بیان کرد؛ مسئله سوم در مسئله عدالت اختلاف در مبانی اعتقادی و نوع نگاه به جامعه است. در فقه ما میت حتما باید دفن شود و دفن نشدن میت نوعی توهین و بی‌حرمتی است اما در هند معتقدند اگر جنازه را نسوزانند روح آن فرد سرگردان است. مسئله چهارم مربوط به اختلاف در دانش و اطلاعات است. در این دو سال بحث می‌شد که واکسن کرونا بزنیم یا نزنیم اما تحقیقات و مطالعات می‌گوید واکسن بزنید. اینجا جایی است که به تعبیر امام(ره) نظر عقلا اعتبار ذاتی دارد. پنجمین مسئله نیز اختلاف در آداب اجتماعی و فرهنگی است که بخشی از این اختلافات مربوط به شرایط تربیتی و بخشی هم مربوط به شرایط فرهنگی است.

ایازی اظهار کرد؛ در اوایل انقلاب صحبت این بود که ما برای چه انقلاب کردیم عده‌ای می‌گفتند ما برای معنویت انقلاب کردیم و کاری به رفاه و رشد و مادیات نداریم اما امام(ره) فرمودند یک طرف انقلاب عدالت و طرف دیگرش معنویت است و در واقع عدالت و معنویت دو چشم انقلاب هستند.

منبع: ایکنا