سبک و شیوه زندگی امام رضا (ع) چگونه بود؟
وارث: امام رضا(ع) به عنوان تنها امام معصومی که بارگاه مطهرشان در ایران و مشهد واقع شده، جایگاه خاصی برای همه ما دارند. حسن همجواری ایشان در ایران ما را به این نکته رهنمون می‌کند که سیره و مشی زندگی آن امام همام الگویی ویژه است که در اختیار همه ما قرار گرفته و می‌توانیم با استفاده از تک تک رهنمودهای امام هشتم(ع) زندگی خود را به سبک دینی جهت دهی کنیم. راستی که زوایای زندگی ثامن الحجج(ع) الگوی رستگاری است چنانکه در بخشی از شرح حال حضرت آمده است: « امام‌رضا(ع) کسی را با عمل و سخن خود نمی‌آزرد، تا حرف مخاطب تمام نمی‌شد سخنش را قطع نمی‌کرد. هیچ نیازمندی را مأیوس باز نمی‌گرداند. شبها کم می‌خوابید و قرآن بسیار می‌خواند...» برای تبیین فرازهای سیره زندگی هشتمین پیشوای شیعه و استفاده از آنها برای رسیدن به سبک زندگی رضوی گفت وگو کرده ایم با حجت الاسلام والمسلمین سید عبدا... فاطمی نیا که در ادامه می‌خوانید:
جناب فاطمی نیا! سبک زندگی به چه معناست و چگونه می‌توانیم نوعی سبک زندگی از سیره و سخن امام رضا(ع) بیرون بکشیم و سرلوحه خود قرار دهیم؟
- سبک زندگی مجموعه رفتارها، تعاملات، کنش و واکنشهای ما نسبت به وقایع مختلف در طول حیات است. در این تعریف همه تعاملات روزمره ما با اطرافیان نیز قابل طرح است. اما سبک زندگی ما با سایر مردم جوامع مختلف تفاوت عمده دارد و این تفاوت به نگاه دین محور ما به عنوان مسلمان شیعه برمی گردد؛ زیرا ما پیرو معصومین(ع) هستیم و رهاوردهای سیره زندگی این بزرگواران الگویی جامع برای گذران زندگی ما در همه ابعاد است. نگاه جامع این امام همام در راستای دیدگاه و نگاه سایر معصومین پیش از ایشان تبیین شده، بنابراین تمامی حالات رفتاری، تعاملات و دیدگاه‌های آن حضرت به عنوان الگویی برای رسیدن به سبک زندگی دینی و الهی است که ما می‌توانیم با سرمشق قراردادن در زندگی خود به هدف غایی و الهی برسیم.
وقتی از سیره رضوی سخن به میان می‌آید، منظور و مقصود چیست؟
- به نکته خوبی اشاره کردید؛ زیرا برای رسیدن به سبک زندگی رضوی باید پیش از همه به شناخت کاملی از ابعاد فکری، شخصیتی و اعتقادی این امام همام دست پیدا کنیم. البته ناگفته نماند که وقتی از سبک زندگی رضوی سخن می‌گوییم، به این معنی نیست که سایر معصومین (ع) سبکی متفاوت از زندگی ایشان داشتند بلکه همه آنها نور واحد هستند و در ترسیم زندگی یک نگاه واحد دارند. اما با توجه به اینکه بارگاه امام رضا(ع) در ایران واقع شده، قطعاً توجه بیشتری به ایشان معطوف می‌شود.
منظور از سبک زندگی رضوی برآیند برخوردها، تصمیم گیری ها و تعاملات این امام همام است که در مواجهه با افراد و موقعیتهای مختلف داشتند، ضمن اینکه سیره زندگی ایشان هرگز از مسایل اعتقادی جدا نبود و امام هشتم(ع) زندگی خود را بر تعالیم بلند اسلام که برگرفته از مکتب وحی بود، ترسیم می‌کردند. رفتار و تعاملات این امام همام با خانواده، افراد جامعه، زیردستان و غلامان و حتی مسؤولان حکومتی به عنوان الگویی ویژه باید مورد واکاوی و در زندگی ما به صورت کاربردی مورد استفاده قرار بگیرد.
سبک و شیوه زندگی امام رضا (ع) چگونه بود و ایشان چه نظری در مورد ساده زیستی داشتند؟
- زندگی امام رضا(ع) چه در دورانی که در مدینه حضور داشتند و چه آن زمانی که به ایران هجرت کردند، در نهایت سادگی و به دور از هر گونه تجملات و زرق و برقهای معمول و روزمره بود. حتماً می‌دانید که ساده زیستی یک حالت و رفتار اخلاقی است که بر پایه عقیده و نگرش ایمانی درباره ارزش زندگی و ملزومات و رفاه آن استوار است. بر همین اساس امام هشتم(ع) به عنوان حجت خدا بر زمین هرگز به دنبال کسب قدرت و جمع کردن اموال بی‌شمار نبودند، بلکه پیوسته و در هر شرایطی از مال خویش برای رسیدگی به مشکلات مردم استفاده می‌کردند. ساده زیستی ایشان عوام فریبانه نبود، بلکه همواره همسطح مردم جامعه زندگی می‌کردند تا مبادا فاصله ای میان آن حضرت و مردم ایجاد شود، چنانکه در تاریخ زندگی ایشان نقل شده که حضرت در تابستان روی حصیر و در زمستان روی زیلوی کهنه که با لباس می‌پوشاندند، می‌نشستند تا مردم متوجه آن نشوند. امام رضا(ع) با آنکه موقعیت بالایی داشتند و می‌توانستند بهترین زندگی را داشته باشند، ولی از زینتهای دنیوی و ملزومات آن دوری گزیدند، ولی ظاهر خود را مرتب می‌کرد تا در مقابل مردم، ظاهری معمولی داشته باشد تا مردم درباره ایشان تفکر ریا را در سر نپرورانند.
آن حضرت در برخورد با مردم به عنوان پیشوای دینی چه سبکی داشتند ؟
- امام رضا(ع) در رفت و آمد و تعامل با مردم تلاش می‌کردند تا سبب آزار آنها نباشند، چنانکه محمد بن فضل نقل می‌کند: امام رضا(ع) روز عید فطر در حالی که دعا می‌کردند، به یکی از دوستان خویش فرمودند: فلانی! خداوند از تو و از ما قبول کند! این ماجرا گذشت تا روز عید قربان. در روز عید قربان فرمود: فلانی! خداوند از ما و از تو قبول کند! به آن حضرت عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! روز عید فطر به یک شیوه سخن گفتی و روز عید قربان به شیوه ای دیگر سخن می‌گویی! فرمود: بله، روز عید فطر به او گفتم: خداوند از تو و از ما قبول کند، زیرا او همانند من کار کرده بود؛ بنابراین، خودم و او را در این فعل شریک کردم. در عید قربان به وی گفتم: خداوند از ما و از تو قبول کند؛ زیرا من توانسته ام قربانی کنم و او نتوانسته است؛ بنابراین، ما کاری غیر از کار او انجام داده ایم. ایشان همچنین بر حفظ و رعایت حقوق همسایگان تأکید بسیار داشتند و آن را یکی از مهمترین بایسته‌های اخلاقی یک مسلمان می‌دانستند و در این زمینه فرمودند: «مومن کسی است که احسان می‌کند، خرسند می‌شود و هنگامی که اشتباه می‌کند استغفار می‌نماید. و مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند. از ما نیست کسی که همسایه اش از آزار و اذیت او ایمن نباشد.»
بنابراین مهمترین درسی که از سبک زندگی امام رضا(ع) برای ما به یادگار مانده و می‌توانیم آن را به روشنی در زندگی پیاده کنیم این است که حقوق انسانی یکدیگر را رعایت کنیم، شاکله زندگی امام رضا(ع) مبتنی بر تقوای الهی، احترام و حفظ حرمت انسانی است؛ اگر همین نکات را در زندگی روزمره خود پیاده کنیم قطعاً زندگی ما نیز به سیره و مشی این امام همام نزدیکتر خواهد شد.
عصر شیعه/ک117