خصوصیاتی که مومنین باید داشته باشند

نشانه مؤمن پنچ چیز است: پرهیزگاری در خلوت و صدقه در دست‌تنگی و صبر در هنگام مصیبت و بردباری هنگام غضب و راستگویی در حین خشم».

مؤمن به کسی اطلاق می شود که خدا و رسول و آنچه را ایمان به آن واجب است (یعنی قرآن کریم و ولایت امیرالمؤمنین وائمه معصومین علیهم السلام) به زبان و قلب تصدیق کند و عملاً تسلیم خدا و رسول و امامان (علیهم السلام) باشد. شیخ طوسی درتعریف مومن می‌گوید: «کل من کان عارفا بالله وبنبیه وبکل ما أوجب الله علیه معرفته مقرا بذلک مصدقا به فهو مؤمن؛[2] هر کسی که عارف به خداوند متعال و به پیامبرش و به هر چیزی که خداوند معرفت به آن را واجب کرده است؛ اقرار داشته باشد، مؤمن است».

هرچند در نگاه اول چنین به نظر می‌رسد که هر انسانی که به این اصول مهم و اساسی [اعتقاد به وحدانیت خدا ، و رسالت انبیاء الهی و اعتراف به حقانیت فرامین الهی] اعتقاد داشته باشد، اسم مؤمن به او اطلاق می‌شود؛ ولی با دقت وتأمل در روایات دیگر به این نکته  دست می یابیم که علاوه بر این اصول مسلم مولفه های دیگری نیز برای دست پیدا کردن به کمالات اخلاقی لازم است. در روایتی امام سجاد (علیه السلام) به پنج مولفه ی اخلاقی مومنین این چنین اشاره می شود.

 ویژگی اوّل: «الْوَرَعُ‌ فِی‌ الْخَلْوَةِ»

ورع در لغت به معنای پارسایی و پرهیزگاری  و خودداری آمده است.[3] اولین ویژگی که امام سجاد (علیه السلام) برای مؤمن بیان می‌فرماید، پایبندی به تقوا و پارسایی از ارتکاب محارم الهی در پنهان است. چه بسیار افردی که در میان جمع، وارسته و درستکار جلوه می‌کنند؛ ولی به محض اینکه خلوتی برای آنها فراهم می‌شود؛ تمام آنچه را در آشکار اظهار می‌نمودند، فراموش می‌کنند. فراز اول روایت  بیان می‌دارد، مؤمن در خلوت و آشکار یکرنگ و بر اصول اخلاقی و اعتقادی ثابت است. تقوا و پارسایی در فرهنگ قرآن یگانه ملاک ارزشمند تقرب به درگاه الهی معرفی شده است: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ؛[حجرات/ 13] در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست».

ویژگی دوم: «وَ الصَّدَقَةُ فِی الْقِلَّةِ»

دومین ویژگی افراد مؤمن این است که، در سخت‌ترین شرایط از دیگران دستگیری می‌کنند. حتی اگر خود نیازمند باشند، دیگران را بر خود مقدم می دارند. در واقع، این دسته توانسته‌اند ملکه سخاوت را در سرزمین وجودی خود زنده نگه دارند. خداوند می‌فرماید: «وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛[الحشر/9] و دیگران را بر خویش ترجیح می‌دهند، هر چند خود نیازمند باشند و آنان که از بخل خویش درامان مانده باشند، رستگارانند.»

ویژگی سوم: «وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ»

صبر در لغت به معنای در تنگنا قرار دادن و حبس نفس است و در علم اخلاق عبارت است از: استقامت و پایداری در سختی‌ها و مشکلات که دارای اقسام مختلفی است.پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) می‌فرماید: «شکیبایى سه نوع است: شکیبایى در مصیبت، شکیبایى در انجام طاعت، و شکیبایى در ترک معصیت».[4]

ویژگی چهارم: «وَ الْحِلْمُ عِنْدَ الْغَضَبِ»

حلم یعنی بردباری؛ هرگاه انسان مؤمن به خشم در آید، عنان نفس خود را کنترل می‌کند و به آن اجازه نمی‌دهد تا او را به هر سو که می‌خواهد بکشاند. امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «بهترین انسان کسى است که هر گاه به خشم آورده شود، بردبارى نشان دهد و هرگاه به او ستم شود، گذشت کند و چون به وى بدى شود، او خوبى کند».[5]

ویژگی پنجم: «وَ الصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ»

معمولاً‌ کسانی‌ که مبتلا به دروغگویی می‌شوند، به خاطر یکی از این دو چیز است: یا جلب منفعت است، یا دفع ضرر. این دو بی‌شک ریشه دروغگویی هستند. مثلاً کاسبی که مشتری به مغازه او آمده، برای اینکه او را از دست ندهد و منفعتی به دست بیاورد، دروغ می‌گوید؛ یا از اینکه ضرری متوجّه‌اش شود، بیم دارد و دروغ می‌گوید. پس «وَ الصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ»، آنجایی که مؤمن بیم دارد نفعی از دستش برود، یا ضرری متوجّه‌اش شود، باز هم راست می‌گوید.

پی نوشت:

[1]. الخصال: ‏ج1،ص269.

[2]. الاقتصاد (شیخ طوسی):140.

[3]. فرهنگ معین: مدخل ورع.

[4]. میزان الحکمة:ج6،ص157،ح ١٠٢٥٣.

[5]. میزان الحکمة:ج3،ص563،ح 5642.

منبع: رهپویان قرآن

/م.س 215