یکشنبه های بهشتی/ایمان و عمل صالح به عنوان سبک زندگی اسلامی

عمل صالح ، مفهومي است كه مصاديق بسياري دارد . در قرآن اين تركيب ، در اصطلاح خاصي به كار رفته و از جايگاه ويژه اي نيز برخوردار است. اگر اسلام را در دو مولفه اصلي و اساسي بخواهيم تعريف و تحديد كنيم يكي از دو مولفه اصلي را شكل خواهد داد. به اين معنا كه اسلام بر دو مولفه اصلي ايمان به حق و عمل صالح شكل مي گيرد. مسلمان و مومن كسي است كه دردل به حق ايمان و باور داشته باشد و در عمل كارهاي درست و نيكو انجام دهد. از اين رو ، ايمان توحيدي و عمل صالح را دو بال پرواز انسانيت دانسته اند و قرآن عمل صالح را در كنار كلمه طيب ( حق) به عنوان بالابر ياد مي كند.(فاطر آيه 10) و تنها كساني را رستگار و موفق مي شمارد كه توانسته اند داراي ايمان و عمل صالح اند و غير ايشان كساني هستند كه از سرمايه اصلي زيان داده اند و جزو زيانكاران و اهل خسران مي باشند. ( عصر آيات 2 و3).

پرسش اين است كه كدام مصاديق را قرآن به عنوان عمل صالح ستوده و آن را مورد توجه و اهتمام قرار داده است؟ قرآن براي عمل صالح مصاديق بسياري را ذكر مي كند كه در اين جا به یکی از آن ها اشاره مي کنیم.

خداوند در سوره بقره آیه بیست و پنج می فرمایند: " وَبَشِّرِ الَّذِين آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقاً قَالُواْ هَـذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهاً وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (25)"

و بشارت ده (ای محّمد صلی الله علیه و آله وسلم )کسانی را که مسلمان واقعی شده و کارهای نیک انجام داده اند که یقینا برای آنها باغهای(بهشتی)است که از زیرآنها نهرها روان می گردد و هرگاه به آنها نوعی از میوجات به عنوان روزی داده شود گویند:این آن چیزی است که پیش از این به عنوان روزی به ما داده شده است وبه نزد آنان چیزهای شبیه به هم آورده شده و برای آنان همسران پاکیزه است و در حالیکه آنها در این (باغهای بهشتی) از جاویدانان اند.

در بسیاری از آیات قرآن ایمان و عمل صالح در کنار هم واقع شده اند، به گونه ای که نشان می دهد این دو جدایی ناپذیر هستند و به راستی نیز چنین است زیرا ایمان و عمل مکمل هم می باشند. ایمان اگر در اعماق جان نفوذ کند ، حتما شعاع آن ، در عمل انسان خواهد تابیید و عمل او را صالح می کند.(1)

چنان كه ايمان بدون عمل صالح نيز امكان پرواز را از فرد مي گيرد. در آيات قرآن در همه موارد به شرطيت هر دو اشاره شده است و هر گاه سخني از رستگاري و رهايي از آتش دوزخ مي شود به ايمان و عمل صالح اشاره مي شود. در بيش از 70 آيه به اين مساله توجه داده شده است كه بدون تحقق هردو ( ايمان و عمل صالح ) رستگاري مفهومي نخواهد داشت.( نگاه كنيد واژگان ايمان و عمل صالح)

از سوي ديگر مومنان واقعي را كساني مي شمارد كه نه تنها خود اين گونه هستند ، بلكه ديگران را به ايمان و عمل صالح مي خوانند و سفارش مي كنند. در حقيقت بر جنبه اجتماعي اسلام تاكيد مي شود. به يك معنا اسلام ديني است كه تنها به نجات فرد نمي انديشد بلكه نجات جامعه نيز يكي از مهم ترين مقاصد و اهداف آن را تشكيل مي دهد. از اين روست كه امر به معروف و نهي از منكر به عنوان يكي از اعمال صالح در قرآن مورد توجه و تاكيد قرار گرفته است.

اين روش و شيوه قرآن نشان مي دهد كه اسلام نه تنها به نجات افراد بلكه جوامع بشري مي انديشد. رهايي و نجات و رستگاري فرد هر چند مهم است ولي اين مهم جز به فراهم شدن جامعه صالح و امت درستكار تحقق نمي يابد. فرد اگر خود را برهاند و به جامعه توجه نداشته باشد نمي توان مطمئن شود كه در آينده دچار گرفتاري نخواهد شد. رهايي فردي به ويژه در جوامع امروزي به رستگاري و رهايي جامعه بستگي دارد.

به سخني ديگر در اسلام از عارف هر چند تمجيد و تجليل مي شود ولي مقام عالم عامل بسيار بلند و رفيع است كه دست هيچ عارفي بدان جا نمي رسد. عارف در راه نجات خود مي كوشد و عالم هم به فكر خويش و هم ديگران است. عالم كسي است كه امتي را نجات مي بخشد.

از اين روست كه در اسلام نجات و راستگاري را به كساني وعده مي دهد كه به اين مساله توجه داشته باشند. يعني هم خود داراي ايمان و عمل صالح باشند و هم ديگران را بدان بخوانند و سفارش كنند ( سوره عصر )

امام حسين (ع) به عنوان نمونه قرآني و تجسم عيني بينش و نگرش و منش قرآني از چنين خصلت و روشي برخوردار بود . از اين رو مي كوشد تا پس از رهايي و رستگاري خود نقش و وظيفه اجتماعي خود را به پايان برساند.(2)

پی نوشت:

1. تفسیر قرآن بشیر؛ دکتر محمد بیستونی ص5

2.بخشی از مقاله خلیل منصوری