حجت الاسلام موسوی مطلق : شکر نعمت، پرهیز از کارهای حرام است

خدا رب العالمین است

در تفسیر سوره مبارکه حمد،مرحوم سید هاشم بحرانی¹در باب الحمدالله رب العالمین از کتاب کافی باب شکر از امام صادق علیه السلام روایت کرده اند: در باب شکر نعمت،«الحمدالله رب العالمین»این حمد برای خدایی است که این ویژگی را دارد.

بعد از هر حمدی یک پرده ای از خداشناسی و معرفت خدا است. در قرآن و نهج البلاغه و ادعیه دیگر بعد از الحمدالله وصف خدا آمده است. در خطبه اول نهج البلاغه می فرمایند:«الحَمْدُ للهِ الَّذَی لاَ یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ القَائِلُونَ» حمد برای خدایی که این چنین است. و در قرآن هم می فرماید: «الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَـذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ»²

بعد از حمد یک نوع دیگری از خداشناسی به ما معرفی می شود. در اینجا هم همین طور است. کل حمد برای خداست خدایی که رب العالمین است.

رب العالمین بودن ربطش به آیاتی که آمده است چیست؟

ما خدا را حمد می کنیم و معمول این چنین است که در ادعیه و زیارات و خطبه ها می خواهیم یک مطلبی را بیان کنیم. مثل خطبای قدیم که خطبه اول منبر متناسب با بحث مورد بررسی بر منبر بود و آن هم بر گرفته از ادعیه و مناجاتها بود.

دو نکته توجهش لازم است: نکته اول اینکه بعد از حمد، خدایی که معرفی می شود. بعد از معرفی خدایی که بعد از حمد است یا مطلب دقیقی است یا اینکه اگر مطلبی هم نباشد درخواستی است که متناسب با آن حمد است. در«الحمدلله رب العالمین»با رب العالمین به بحث دعا می رویم. خدا این ویژگی ها را دارد، حالا«ایاک نعبد و ایاک نستعین»را می آورد و می گوید حقش این است که فقط تو را بپرستیم. بعد از اینها تقاضا می کنیم و می گوییم«اهدنا الصراط المستقیم»این تقاضا متناسب با حمد های معرفی خداوند بود.

حمد به چه معناست؟

اینجا مرحوم بحرانی می گوید: حمد چیست؟ و حمد را چه در این آیه و چه به صورت مطلق معنا کرده است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: شکر نعمت پرهیز از کارهای حرام است و شکر کامل گفتن (ما یک شکر عملی داریم و یک شکر لسانی داریم شکر عملی این است که از کارهای حرام فاصله بگیریم) این است که به کمال برسیم.آن موقع شکر خدا را به صورت کامل به جای آورده ایم.

بعد می فرمایند حمدی که ما به دنبالش هستیم پرهیز از گناه است. اگر به دنبال گناه نرویم یعنی نعمت های خدا را حمد کرده ایم که از لحاظ عملی است و از لحاظ لسانی هم کامل ترین ذکر شکر« الحمدلله رب العالمین»است.

از مرحوم آیت الله مولوی قندهاریروایت دیگری آمده است که از وجود مقدس امام صادق علیه السلام است که ایشان یک چهارپایی داشتند که گم شد بعد حضرت فرمودند: اگر خداوند این را به من باز گرداند، من شکر کاملش را به جای می آورم. راوی می گوید ما می خواستیم بدانیم شکر کامل چیست؟ طولی نکشید که آن مرکب را پیدا کردند و خدمت آقا آورردند. حضرت هم سوار آن مرکب شدند و سرشان را بالا کردند و فرمودند: الحمدلله. گفتند آقا منظورتان از شکر کامل همین بود؟ و حضرت فرمودند: بله من شکر کاملش را به جای آوردم و هیچ چیزی را هم در این حمد داخل نکردم. «الحمدلله رب العالمین» در مقام لسان گفتن شکر کامل است، شکر عملی این شد که ما معصیت نکنیم. حالا در اینجا امام مرتبه شکر عملی را به جای آورده است. خود الله مستجمع جمیع صفات است در اینجا حضرت تنها لفظ الحمدلله را فرموده اند. در روایت دیگری امام کل سوره را به این معنا تفسیر می فرمایند.

انبیاء در موقع اضطرار ب اسم رب متصل میشدند

از امام صادق علیه السلام سوال شده است که الحمدلله یعنی چه؟ و حضرت فرموده اند: تمام شکر مخصوص خداست. و پرسیدند رب العالمین یعنی چه؟ و حضرت پاسخ دادند: آفریننده همه آفریده هاست.

رب به معنای پرورش دهنده است. همه انبیاء در مواقع اضطرار که می خواستند به خداوند متصل شوند کلمه رب را به کار می بردند.

رب به معنای مربی است و اطلاق رب به غیر ذات مقدس پروردگار که مستجمع جمیع صفات است جایز است. یک علتش این است که در قرآن و روایات هم به کار رفته است. اگر خواستیم امکان چیزی را بررسی کنیم که چیزی وجود دارد یا نه، باید ببینیم قبل از آن امکان وقوع داشته است یا نه. اگر وقوع پیدا کرده است که وجود دارد و بررسی در کلام خدا و معصوم نشان می دهد وجود دارد یا ندارد.

وقتی حضرت یوسف علیه السلام در زندان قرار گرفت و دو نفر خواب دیدند و حضرت یوسف علیه السلام برایشان تعبیر کرد، به آن شخصی که آزاد می شد گفت:^«اذْكُرْنِي عِندَ رَبِّكَ»³رب یعنی پرورش دهنده و مربی انسان. اینکه بعضی ها ادعا بکنند که رب در هر کجایی که بیاید مخصوص اهل بیت هستند این ادعای خوبی نیست.

بعضی از رب ها مصداق کامله اش وجود مقدس اهل بیت علیهم السلام است «وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا»⁴

صراط مستقیم امیرالمومنین علیه السلام است

«ایاک نعبد و ایاک نستعین»خطاب به خود خدای عز و جل است. فرمودند: مقصود از«اهدنا الصراط المستقیم»یعنی صراط مستقیم همان راه امیرالمومنین علیه السلام و شناخت ایشان است. باز از امام صادق علیه السلام سوال کردند: منظور از «اهدنا الصراط المستقیم» چیست؟ و ایشان فرمودند: امیرمومنان علی بن ابیطالب است و دلیل اینکه ایشان صراط مستقیم است کلام خداست.«وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.»⁵

ام الکتاب و کتاب خداوند متعال صراط مستقیم امیرالمومنین علیه السلام است. ربطش این است که وقتی گفتی الحمد، حمد خداوند را بیان کردی، بعد از حمد صفتی از خداوند می آورد. کدام خدا؟ خدایی که رب العالمین است و بعد اوصاف دیگر خدا. هر جا حمدی در کلام خدا و رسول و اهل بیت علیهم السلام دیدیم تقاضای بعد از حمد متناسب با آن حمد است. اولین تقاضا هدایت به سمت صراط مستقیم است.

مراتب صراط

در معنای صراط معانی مختلفی در روایات آورده شده است. که به صراحت صراط را به دو قسمت تقسیم کرده اند صراط در این دنیا و صراط در آن دنیا. وقتی می گوییم«اهدنا الصراط المستقیم»هر دو مورد را طلب می کنیم. بعد اوصافی برای صراط مستقیم در این دنیا و اوصافی برای صراط مستقیم در آن دنیا می آورد. اگر همه روایات را کنار هم ببینیم آن موقع می توانیم معنای واقعی صراط مستقیم را در درون خودمان درک کنیم. چون ما دائما در حال کمال و رشد هستیم نیازمندیم که روایات مختلفی مناسب با حال سیر ما باشد.

باز از امام صادق علیه السلام درباره صراط پرسیدند و ایشان اوصافی را برای صراط بر می شمارد و می فرمایند: این صراط از مو نازک تر است و از شمشیر بران تر است. برخی همانند برق از آن می گذرند و برخی همانند تاختن اسب و برخی قدم زنان و برخی بر دست و سینه خیز می روند بعضی چنگ زنان از این صراط می گذرند و آتش انگشتان آنها را می سوزاند. بعضی اصلا متوجه نمی شوند و مانند برق می گذرند. اینجا مراتب خودشان را طی می کنند.

حالا به این مطلب می رسیم که صراط در دنیا به چه معنا و صراط در آخرت به چه معناست؟

باز از امام صادق علیه السلام پرسیده اند و حضرت این آیه را تلاوت کرده اند:«اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ»و فرمودند: کسانی که بر آنها غضب شده است این چند گروه هستند:

ناصبی ها؛ یعنی کسانی که علم برداشته اند و پرچم جنگ با اهل بیت علیهم السلام را برافراشته اند.

باز در جای دیگر در بحث«غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ»می فرمایند: کسانی که بر آنان خشم گرفته شده است: ناصبی ها و گمراهان و کسانی که در ولایت جدم امیرالمومنین علیه السلام شک داشته اند، هستند.

واجب است که در تمام نمازهایمان از خدا بخواهیم که جزو کسانی که در ولایت امیرمومنان علیه السلام شک دارند نباشیم. نماز معنا پیدا نمی کند تا وقتی که سوره حمد را نخوانیم.

پی نوشت:

1.سید هاشم بحرانیازفقهاومفسرینشیعهقرن دوازدهم قمری اهلبحرینمی‌باشد. کتاب تفسیریالبرهان فی تفسیر القرآناز اوست.(متوفی ۱۱۰۷ یا ۱۱۰۹ه.ق)

2.سوره اعراف،آیه43

3- سوره يوسف آیه 42

4- سوره زمر آیه 69

5- سوره زخرف آیه 4

 /1102101304