بررسی وحدت به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای امت اسلام در سیره امام رضا علیه السلام

در نتیجه وجود مقدس امام رضا (ع) نیز در عمل و نظر به وحدت توجه داشته و در این باره پیشگام بوده اند.برای تشریح وحدت در سیره اهل بیت (ع)، بررسی سخنان و رفتار امیرمومنان (ع) یا حضرت صدیقه (س) آن هم در آن دوران بسیار سخت مناسب است؛ امیرمؤمنان (ع) در خطبه 148 نهج البلاغه می‌فرمایند: «رهبری و سرپرستی در اجتماع جایگاهی است که دانه ها را به هم پیوند می‌دهد در زمانی که از هم گسسته شده اند و کسی نمی تواند آن‌ها را جمع کند و امام این کار را انجام می‌دهد.»

ایشان همچنین می‌فرمایند: «کار امامت این است که موجب نظم و هماهنگی باشد.»

افزون بر این، امیرمومنان(ع) در حکمت 252 نهج البلاغه می‌فرمایند: «امام موجب نظم و هماهنگی و وحدت بین مردم است و باعث اطاعت پذیری خواهد بود.»

در جایی دیگر در نهج البلاغه و خطاب به خوارج بصراحت بیان می‌کنند: «این‌ها از دشمنی با حکومت من انباشته اند، اما یک چیز را می‌خواهند و من صبر می‌کنم برای اینکه از جماعت شما، امت پاشیده نشود!» که این موضوع از صبر حضرت امیر(ع) برای وحدت و حفظ امت حکایت دارد.

حضرت صدیقه(س) نیز می‌فرمایند: «پیروی از ما اهل بیت و رهبری ما عامل وحدت است و جهاد مایه عزت و سربلندی اسلام.»

امام رضا (ع) چطور؟ وحدت در سیره ایشان چه جایگاهی دارد و چگونه تبلور یافته است؟

- حضرت رضا (ع) نیز چنانکه در اصول کافی آمده است، می‌فرمایند: «امامت، زمام دین و مایه نظام و تشکیلات مسلمانان و صلاح دنیا و عزت مؤمنان است. رهبری، پایه بالنده اسلام و شاخه بلند آن است.»

این یعنی امام، مانع تفرقه است و از تفرقه جلوگیری می‌کند، به عبارت بهتر هر یک از معصومان(ع) وقتی با ظلم مواجه می‌شدند برای آنکه چارچوب وحدت شکسته نشده و نظام و قوام امت اسلام از میان نرود، تحمل می‌کردند و این جزو سیره عملی معصومان(ع) است.

برای مثال حضرت امیرمومنان (ع) حتی با یاری کردن خلفای زمان خود در این راستا کوشیدند؛ جالب آنکه امام رضا(ع) نیز در مناظرات بر حفظ وحدت توجه داشتند و در جلساتی که مامون برای به چالش کشیدن علم ایشان ترتیب می‌داد، در عین نشان دادن علم آل رسول(ص) به همگان، توجهی ویژه نیز به امر وحدت داشتند.

البته سیره معصومان(ع) نشان می‌دهد رعایت بر حفظ وحدت تا جایی اولویت آن حضرات(ع) بوده که اصل اسلام و اعتقادات در خطر نباشد، اما وقتی مانند دوران یزید ملعون که علنی شراب می‌نوشید و به فسق و فجور می‌پرداخت، اساس دین تهدید شود، اهل بیت(ع) سکوت نکرده و حفظ دین را بر وحدت اولویت می‌دهند.

با توجه به نقل تاریخ و روایات ائمه(ع) و نیز سخنان امام رضا(ع)، ایشان ولایتعهدی مامون عباسی را از سر اجبار و با اکراه پذیرفتند، یا آن هم راهبردی در راستای تأمین وحدت و مصالح امت اسلام بود؟

ولایتعهدی حضرت ثامن الحجج(ع)، نکات شگرف و عجیب فراوان در خود دارد؛ از تعلیم آموزه های اهل بیت(ع) بخصوص در همزمانی با مامون که علم در حال رشد بود گرفته تا حفظ وحدت، زیرا ایشان در میدان علم، سره را از ناسره تبیین کردند و از طرف دیگر با ولایتعهدی خود مسلمانان بویژه شیعه را که همیشه بیشترین حملات به سوی او می‌شد از گزند و کشتار مصون داشتند.

به عبارت دیگر، حضرت ثامن الحجج(ع)، حفظ جان خود و نیز مسلمانان را واجب می‌دانستند، اما از سوی دیگر وقتی در تعیین شروط ولایتعهدی، نمی پذیرند در نصب و عزلی ورود کنند، به خودی خود اعلام می‌کنند که هم این ولایتعهدی و خلافت مامون را قبول ندارند و هم نمی خواهند خون مسلمانان بناحق ریخته شود.

از این رو، جریان زندگانی امام رضا(ع) نمونه‌ای خاص و آشکار از وحدت است که در هر بازه ای از زمان متناسب با شرایط، به نوعی خود را نشان داده است، که از آن جمله، پذیرش اجباری ولایتعهدی است.

با توجه به آنکه یکی از میدان‌های موسع و عمیق ارتباطی امام رضا(ع) با اقشار مختلف جامعه، جلسات مناظرات بوده است، آیا در این مناظرات هم ایشان به ایجاد وحدت میان مذاهب اسلامی توجه داشته‌اند؟

- امام رضا (ع) در مناظرات به نوعی تدبیر می‌کردند که نگویند ما این را می‌گوییم و کسانی که با مأمون و بنی عباس‌اند، چیز دیگری را می‌گویند!

ایشان مباحث و مطالب اسلام را مطرح می‌کردند و نداریم جایی که ایشان تفرقه انگیز صحبت کرده باشند و هیچ گاه اشاره ندارند که ما این را می‌گوییم و بنی العباس آن را می‌گویند! بلکه می‌فرمایند: نظر اسلام چنین است و جالب آنکه پیروان ادیان و مکاتب را با مباحث خودشان به چالش می‌کشاندند و حتی انسان ها را به عنوان انسان ذلیل نمی کردند و بر وحدت بشری تأکید داشتند و به امت واحده بشری دعوت می‌کردند.

با توجه به آنکه دوران زندگانی امام رضا(ع)، مقارن است با رشد جریان های انحرافی، شیوه حضرت(ع) در برخورد با آن‌ها چگونه بود که وحدت زیر سوال نرود؟

حضرت رضا(ع) به این سبب به عالم آل رسول(ص) شهرت یافته‌اند که متناسب با شرایط روز مسایل را تبیین می‌کردند تا هم مردم را به اسلام ناب دعوت کنند و هم چنین نباشد که به نظر برسد جریان سازی جداگانه‌ای داشته‌اند. بلکه با شیوه هایی که ایشان در مناظرات علمی به کار می‌بردند، اعلام کردند حقیقت علم این سو است و دیگران سوی دیگر که علم به ماهو علم را در کنار آن‌ها نمی‌توان یافت.

جالب آنکه گروه های انحرافی در پی ایجاد درگیری بودند، اما امام رضا (ع) به گونه‌ای رفتار می‌کردند که ضمن احترام به طرف مقابل، مطالب به نوعی تبیین شود که شخص مقابل قانع گردد، برای همین ایشان بین قانع کردن با جدال تفاوت قایل می‌شدند، زیرا چنانچه فرد مقابل قانع نمی شد، محیط را شلوغ می‌کردند، اما حضرت (ع) به قانع کردن طرف مخالف و مقابل تاکید داشتند که این رویکرد ایشان وحدت آفرین بود.

در دوران پس از شهادت، نقش وحدت آفرینی پیروان آن حضرت را چگونه ارزیابی می‌کنید ؟

- دشمن نمی‌خواهد حضرات معصومین(ع) به عنوان مرکز وحدت مطرح باشند، اما متأسفانه برخی افراطیون شیعی موجب می‌شوند مفتی های سعودی بگویند اگر ما می‌خواستیم سال ها کار کنیم تا حقانیت شیعه را زیر سؤال ببریم، نمی توانستیم کار کسانی چون شیعه لندنی را بکنیم!

البته با همه این کارشکنی ها، تاریخ نشان داده حتی قبور اهل بیت (ع) می‌تواند وحدت آفرین باشد که پیاده روی اربعین شاهد آشکار آن است.

پیشتر تصور می‌شد جز مکه جای دیگری توان وحدت آفرینی در جهان اسلام را ندارد، اما در پیاده روی اربعین وحدت میان شیعه و اهل جماعت تجلی یافته و وحدت بین ادیان و انسانیت نمود دارد تا جایی که حتی از اهل سنت و نصارا! در مسیر پیاده روی اربعین موکب زده و به زائران خدمت می‌کنند.

چنین کارکردی برای حرم مطهر رضوی نیز وجود دارد و حضور برادران اهل سنت در حرم ایشان مصداقی از وحدت است.

/1102101305