کدام یک از اعمال متفاوتی که در روایات به عنوان برترین عمل ذکر شده‌اند، صحیح‌اند؟
در روایات بسیاری بحث از افضل الاعمال شده است و در هر روایاتی یک عمل را بهترین عمل معرفی کرده‌اند. وجه جمع این‌گونه روایات چیست؟
وارث : در این مورد باید گفت که «افضل الاعمال» همواره به معنای با فضیلت‌تر بودن یک عمل نسبت به تمام اعمال دیگر نیست؛ به عبارتی این فضلیت و برتری، مطلق نیست، بلکه منظور برتری نسبی نسبت به بسیاری از اعمال دیگر است. برای نمونه برخی از این نوع روایات بیان می‌شود:
1. «أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَقَالَ أَخْبِرْنِی مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فَقَالَ الْإِیمَانُ بِاللَّه»؛[1] شخصی خدمت رسول خدا(ص) رسید و پرسید کدام کار با فضیلت‌تر است، حضرت فرمود ایمان به خدا.
2. «وَ لَیْسَ شَیْءٌ مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْعِبَادِ أَشَدَّ مِنَ الْجِهَادِ هُوَ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ ثَوَابا»؛[2] در آن چیزهایی که خداوند بر بندگانش واجب فرمود، چیزی سخت‌تر و با فضیلت‌تر از جهاد وجود ندارد.
3. «وَ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِ»؛[3] با فضیلت‌ترین اعمال در پیشگاه خدای متعال، وارد نمودن شادی بر مؤمن است.
4. «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ (ص) قَالَ: فَوْقَ کُلِّ بِرٍّ بِرٌّ حَتَّى یُقْتَلَ الرَّجُلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَیْسَ فَوْقَهُ ُ بِرٌّ»؛[4] بالاتر از هر نیکی‌ای نیکی دیگری است، تا این‌که کسی در راه خدا کشته شود، و هنگامی که در راه خدا کشته شد، بالاتر از آن نیکی‌ای وجود ندارد.
5. «إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَیَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَى دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ»؛[5] وقتی در روز قیامت خداوند تمام مردم را در یک‌جا جمع کند، و ترازوی اعمال آورده شود، خون شهیدان با قلم دانشمندان وزن می‌شود، و قلم علما بر خون شهیدان برتری خواهد یافت.
با دقت در این روایات ملاحظه می‌شود که منظور از این برتری‌ها نسبی است؛ یعنی هریک از این اعمال با توجه به موقعیت و شرایط خود بالاتر از دیگر اعمال است. به عنوان نمونه، اگر پیامبر اسلام(ص) فرمود بالاتر از هر نیکی و خوبی، نیکی دیگری نیز وجود دارد، مگر شهادت در راه خدا که بالاتر از آن نیکی دیگری وجود ندارد، این برتری به شرایط زمانی خاصی بستگی دارد که فقط با جهاد و شهادت در راه خدا می‌توان از دین و اهداف آن پاسداری نمود، اما در شرایطی که جامعه در صلح و آرامش نسبی به سر می‌برد، آن‌جا قلم دانشمندان در ترویج دین از خون شهیدان تأثیرگذارتر خواهد بود؛ لذا در این شرایط، قلم عالمان برتر از خون شهیدان است.
1. «أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَقَالَ أَخْبِرْنِی مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فَقَالَ الْإِیمَانُ بِاللَّه»؛[1] شخصی خدمت رسول خدا(ص) رسید و پرسید کدام کار با فضیلت‌تر است، حضرت فرمود ایمان به خدا.
2. «وَ لَیْسَ شَیْءٌ مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْعِبَادِ أَشَدَّ مِنَ الْجِهَادِ هُوَ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ ثَوَابا»؛[2] در آن چیزهایی که خداوند بر بندگانش واجب فرمود، چیزی سخت‌تر و با فضیلت‌تر از جهاد وجود ندارد.
3. «وَ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِ»؛[3] با فضیلت‌ترین اعمال در پیشگاه خدای متعال، وارد نمودن شادی بر مؤمن است.
4. «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع أَنَّ النَّبِیَّ (ص) قَالَ: فَوْقَ کُلِّ بِرٍّ بِرٌّ حَتَّى یُقْتَلَ الرَّجُلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَیْسَ فَوْقَهُ ُ بِرٌّ»؛[4] بالاتر از هر نیکی‌ای نیکی دیگری است، تا این‌که کسی در راه خدا کشته شود، و هنگامی که در راه خدا کشته شد، بالاتر از آن نیکی‌ای وجود ندارد.
5. «إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَیَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَى دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ»؛[5] وقتی در روز قیامت خداوند تمام مردم را در یک‌جا جمع کند، و ترازوی اعمال آورده شود، خون شهیدان با قلم دانشمندان وزن می‌شود، و قلم علما بر خون شهیدان برتری خواهد یافت.
با دقت در این روایات ملاحظه می‌شود که منظور از این برتری‌ها نسبی است؛ یعنی هریک از این اعمال با توجه به موقعیت و شرایط خود بالاتر از دیگر اعمال است. به عنوان نمونه، اگر پیامبر اسلام(ص) فرمود بالاتر از هر نیکی و خوبی، نیکی دیگری نیز وجود دارد، مگر شهادت در راه خدا که بالاتر از آن نیکی دیگری وجود ندارد، این برتری به شرایط زمانی خاصی بستگی دارد که فقط با جهاد و شهادت در راه خدا می‌توان از دین و اهداف آن پاسداری نمود، اما در شرایطی که جامعه در صلح و آرامش نسبی به سر می‌برد، آن‌جا قلم دانشمندان در ترویج دین از خون شهیدان تأثیرگذارتر خواهد بود؛ لذا در این شرایط، قلم عالمان برتر از خون شهیدان است.
[1]. علی بن موسی (امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا ع ، ص 376، مشهد، مؤسسة آل البیت ع ، چاپ اول، 1406ق.
[2]. نصر بن مزاحم، وقعة صفین، النص، محقق، مصحح، هارون، عبد السلام محمد، ص 305، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.
[3]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبد الحسین، ص 146، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش.
[4]. شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 9، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[5]. ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، ج 4، ص 399، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق.
منبع: اسلام کوئست
/1102101305