مسجد عتیق؛ بزرگ ترین مسجد ری در جوار آستان عبدالعظیم (ع)

وارث: مسجد جامع ری یا مسجد جامع مهدی یکی از نخستین آثار اسلامی بوده که به دست ابو عبدالله محمد مهدی پادشاه دودمان عباسی در ری به سال ۱۵۸هجری قمری (سده دوم) ساخته شد. این بنا در دوره آل زیار، توسط مرداویج زیاری توسعه پیدا کرد.

در مجاورت صحن (عتيق)، يعنى صحن شمالى آستان حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، مسجدى ساختند كه از طرف جنوب به صحن، از شمال به مدرسه علميه برهان و از غرب به بازار مرتبط مى شد. اين مسجد كه تاريخ احداث آن روشن نيست، در ۱۲۴۳ق توسط سرتيپ محمد يوسف خان نورى تعمير شده است. اين مسجد داراى دو طبقه رويين براى استفاده در تابستان و زيرين براى استفاده در زمستان است و ديوارهاى آن با كاشى هاى رنگى پوشيده شده است. برخى از آگاهان محلى اظهار مى دارند قبل از ساختمان صحن در زمان قاجار، بين مسجد و بقعه حضرت عبدالعظيم كوچه اى فاصله بود و قسمت وسط مسجد كه اكنون با پنجره هاى مشبك پوشيده شده راهروى مدرسه بوده و طرفين آن را شبستان تشكيل مى داده است. پس از احداث صحن، كوچه نيز به صحن و راهروى مدرسه به مسجد ملحق و دوشبستان نيز به هم متصل شد. آن گاه راهروى مدرسه را بستند و در ديگرى از طرف بازار براى آن باز كردند.

نام این مسجد در بیشتر منابع مربوط به ری آمده است. این بنا بزرگترین مسجد ری کهن بوده است. در این مسجد، به گفته مقدسی در قرن چهارم هجری یک روز حنفی‌ها و روز دیگر شافعی‌ها نماز می خوانده‌اند. بلاذری در سده سوم هجری در باب بنای آن نقل کرده است: «جعفر بن محمد رازی برای من روایت کرد: مهدی امیرالمؤمنین در خلافت منصور به ری درآمد و شاررستان ری را که امروز مردم آنجا ساکنند، بساخت و در آن مسجد جامعی احداث کرد. این کار به دست عمار بن ابی الخصیب انجام پذیرفت. وی نام خویش را بر دیوار مسجد بنوشت و تاریخ آن را سال ۱۵۸ ضبط کرد". گذاردن صفت عتیق به این مسجد از آن بابت است که از دیگر مساجد جامع ری، جز از مسجد نخستین، کهنه تر است. این مسجد زمانی در شمال شارستان، در مشرق ری برین و در زیر قلعه طبرک (کوه نقارخانه) واقع بوده است.

منبع: پایگاه اینترنتی آستان حضرت عبدالعظیم علیه السلام