صحرای عرفات کجاست؟

وارث: عرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع، در شرق مکه، اندکی متمایل به جنوب، در میان راه طائف و مکه، این منطقه به وسیله کوه‌هایی که به شکل نیم دایره در اطرافش قرار دارد، مشخص شده است.حجّاج بیت الله الحرام در روز عرفه؛ یعنی نهم ذی‌حجه، از ظهر تا مغرب شرعی در این منطقه حضور می‌یابند و در اصطلاح فقهی، این حضور «وقوف» نامیده می‌شود.

اهمیت حضور در عرفات تا آنجاست که گفته‌اند: «الحجُّ عرفة» یا «الحَجُّ عرفات». این وقوف یکی از ارکان حج تمتّع است و در صورت تحقق نیافتن آن، حج محقق نمی‌شود. این تأکید قدری هم به خاطر تحریض قریش بر وقوف در عرفات بود؛ زیرا آنان که خود را طایفه برگزیده می‌دانستند و به اصطلاح اهل حُمْس یا تشدّد در دینداری و اهل حرم معرفی می‌کردند، خود را بی‌نیاز از وقوف در عرفات می‌دیدند. این در حالی بود که رسول‌ خدا (ص) این برخورد آنان را نادرست دانست و خود در حجّة الوداع، در عرفات وقوف کرد. اساس این دستور نیز این آیت کریمه قرآنی بود که فرمود: (ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النَّاسُ)آیه یاد شده در رد پندار کسانی نازل گردید که با خود بر‌تر بینی و به بهانه‌های واهی از وقوف در عرفات استنکاف می‌ورزیدند.

عرفات در خارج از محدوده حرم است و وقوف در آن؛ یعنی بیرون رفتن حاجی از محدوده حرم و بازگشت به درون حرم تفسیر شده است. در ادوار مختلف تاریخی و تا به امروز اطراف عرفات را با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص کرده‌اند. درباره نامگذاری این منطقه به عرفات، چهار نکته گفته‌اند:

وقتی جبرئیل امین مراسم حج را به آدم (ع) یا به ابراهیم خلیل (ع) آموخت، در پایان به او گفت: عَرَفْت؟ آیا‌شناختی؟

آدم و حوّا، در این منطقه یکدیگر را شناختند (= تَعارَفا) و باز یافتند.

عرفات از آن رو به این نام شناخته شد که مردم در آنجا به گناهان خود اعتراف می‌کنند. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که درباره نامگذاری عرفات فرمودند: جبرئیل در ظهر عرفه از ابراهیم (ع) پرسید:‌ای ابراهیم! به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را ب‌شناس. عرفات را به خاطر این سخن جبرئیل که گفت: «اعْترف»؛ عرفات نامیدند.

برخی هم عرفه را به معنای کوه گرفته‌اند.

در شمال شرقی عرفات، «جبل‌الرحمه» قرار دارد. این کوه مستقل از کوه‌هایی است که منطقه را در حصار خود گرفته‌اند. در قرن ششم هجری، جمال الدین اصفهانی وزیر موصل و شام، از پایین تا بالای کوه را پله ساخت تا صعود به آن آسان شود. گفتنی است در فقه شیعه، در زمان وقوف- در روز نهم ذی‌حجه از ظهر شرعی تا مغرب شرعی است- صعود به کوه عرفه کراهت دارد.

روایت شده است که رسول خدا (ص) خطبه حجّةالوداع را بر فراز این کوه ایراد کرد. در گذشته مسجد کوچکی با نام «مسجد الصَّخَرات» در پایین کوه بوده که گفتهاند آنجا محل سخنرانی رسولخدا (ص) بوده است.

اهمیت خطبه حجّةالوداع چیست؟

این خطبه از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و حاوی چندین نکته مهم است؛ از جمله:

لزوم رعایت حرمت مال و جان یکدیگر.

رعایت حرمت ماههای حرام و از بین بردن تغییراتی که در ماههای سال برای جابجایی ماههای حرام انجام می‌دادند.

بازگرداندن امانت مردم در نزد هر کسی که است.

لغو ربا و طلبهای رَبَوی.

لغو حقوق مربوط به خونهایی که در جاهلیت ریخته شده است.

رعایت حقوق متقابل همسران به ویژه رعایت حقوق زنان از سوی مردان.

بخشش گناهان افراد حاضر در روز عرفه

در روایات، تأکید زیادی بر بخشش گناهانِ افراد حاضر در عرفات در روز عرفه شده است. امام علی (ع) می‌گوید: به رسول خدا (ص) گفته شد: کدام گروه از اهل عرفات، جرمشان بزرگ‌تر است؟ حضرت فرمود: الَّذی یَنْصَرِفُ مِن عَرَفات و هُوَ یَظُنُّ أنَّه لم یُغْفَر له. 

کسی که از عرفات بر می‌گردد و گمان می‌برد که بخشیده نشده است.

امام صادق (ع) در شرح این سخن فرمودند: مقصود کسی است که از رحمت خداوند عزّو جل مایوس است.

مشعرالحرام یا مُزْدَلفه‌ کجاست؟ 

حُجاج در راه بازگشت از عرفات به سوی مکه، از وادی مأزَمَیْن می‌گذرند که میان دو کوه است. «مأزم» به معنای راه تنگ و به عبارت دیگر، تنگه است، این اشاره به دو راه رفت و برگشتِ تنگِ این ناحیه دارد. حاجی با عبور از این وادی، به مزدلفه یا سرزمینِ مشعرالحرام می‌رسد و در سویِ دیگر مشعرالحرام؛ یعنی سمت منا، وادی محسِّر قرار دارد که با گذر از آن وادیِ کوچک، وارد منا می‌شود. محدوده مزدلفه با تابلوهای بسیار بزرگی معین شده و با جمله «بدایة مزدلفه» یا «نهایة مزدلفه» می‌توان حدود آن را شناخت.

نامگذاری این نقطه مزدلفه، یعنی محل ازدحام مردم، به دلیل اجتماع تمامی حجاج در شب دهم ذی حجه در آنجاست، خداوند در قرآن از این سرزمین یاد کرده است:

(لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ اذْکُرُوهُ کَما هَداکُمْ وَ إِنْ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ )

در فاصله شش کیلومتری مسجد نَمِره و پنج کیلومتر و نیمی مسجد خَیْف در منا، مسجد مزدلفه واقع است. این مسجد در آغاز عهد عباسی، مساحتی حدود چهار هزار متر مربع داشته وتن‌ها حصاری در اطراف آن بوده و سقف نداشته است. مسجد پیشگفته بار‌ها بازسازی شده و سلاطین ترک عثمانی نیز در سال ۱۰۷۲ قمری، آن را بازسازی کردند. در سال ۱۳۹۹ قمری بنای جدید آن پایان یافت. اکنون مساحت مستطیل شکل آن حدود شش هزار متر مربع است.