مخارج حروف در قرآن برای خواندن صحيح قرآن و نماز چگونه است؟
نحوه تلفظ درست حروف زبان عربی و احکام مربوط به آن را در این مطلب بخوانید.
وارث: از 28 حرف الفبای عربی، 10 حرف وجود دارد که تلفظ عربی آنها با تلفظ فارسی‌شان متفاوت است که عبارتند از «و، ذ، ث، ح، ع، غ، ص، ض، ط، ظ»؛ که برای صحیح خواندن نماز بایستی به آن دقت کرد چراکه اشتباه در تلفظ ممکن است معنی را تغییر دهد.
تلفظ حروف واو، ثاء، ذال
این حرف، از حروفی است که از موضع شفتان (لب ها) صادر می‌گردد. تلفظ این حرف در فارسی به نحوی است که بدون اینکه لب ها بر یکدیگر سوار شوند، دندان‌های جلویی بالا بر روی لب پایین قرار می‌گیرد و این حرف جاری می‌شوند اما در تلاوت قرآن به نحوی است که دندان‌ها هیچ دخالتی در ادای حرف ندارند، به طوری که لب‌ها کاملاً به صورت غنچه و گِرد درآمده و حرف واو تلفظ می شود.
این دو حرف در فارسی به شکل تلفظی زاء و سین، ادا می شوند مانند: «لثه ، لذیذ»؛ اما در تلاوت فصیح عربی قرآن، از مماس شدن نوک زبان با لبه‌ی دندان‌های ثنایای بالا (دندان‌های خرگوشی) همراه با خروج هوا، ایجاد می‌گردند.
تلفظ حروف عین ، حاء
این دو حرف از حروف حلقی هستند که همراه با هوای بازدم و تنگ شدن دیواره‌های حلق به یکدیگر، این دو حرف ایجاد می‌گردند. صدای حاء نسبتاً خشن و گرفته است اما در صدای عین، از گرفتگی و خشونت حاء، خبری نیست. جهت سهولت در یادگیری تلفظ حاء می‌توان گفت: «حالتی که برای گرم کردن دست ها در فصل سرد زمستان به کار می‌رود همان شیوه تلفظی حرف حاء است».
تلفظ حرف صاد
تلفظ حرف صاد همان تلفظ سین است، یعنی با نزدیک شدن سطح جلوی زبان (عقب تر از نوک زبان)، با قسمت مقابل خود ایجاد می‌گردد. در تلفظ حرف صاد، کفِ زبان گود شده و ریشه زبان به سوی کام بالا می‌آید. و به عبارت ساده‌تر سین، دهان افقی و کم حجم اما صاد، دهان عمودی و حجیم است.
تلفظ حرف ضاد
این حرف، سخت‌ترین حرف الفبای عربی از لحاظ نحوه‌ی تلفظ است. که از تماس بخش زیادی از کناره زبان (چپ یا راست) با دندان‌های آسیابی بالا (دندان های اضراس) در همان طرف ایجاد می‌گردد.
راحت‌ترین توضیح این است که ضاد را به صورت دال پرحجم و دهان عمودی اما با نرمی بیشتری ادا کنیم، (یا به عبارتی دیگر مخلوطی از حرف طاء و دال) به گونه‌ای که همچون حرف دال، به سرعت از مخرجش جدا نشود بلکه با نرمی و کندی بیشتری همراه است. همچنین باید دقت کرد که نباید با حرف ظاء (نوک زبانی) اشتباه گرفت.
تلفظ حرف طاء
این حرف نیز از حروف لسانی است که همچون حرف تاء ادا می‌گردد. (تماس سر زبان با صفحه ی پشت لثه ثنایای بالا) با این تفاوت که حرف تاء، کم حجم و دهان افقی، ولی حرف طاء، پرحجم و دهان عمودی که در یک لحظه سطح زبان نیز با کام بالا منطبق می گردد، تلفظ می‌گردد.
تلفظ حرف ظاء
حرف ظاء علاوه بر ذال و ثاء، یکی دیگر از حروف لسانی (البته نوک زبانی) است، که نوک زبان با لبه ی دندان‌های ثنایای بالا برخورد می‌کند. اما فرق حرف ظاء با ذال در این است که موقع تلفظ ذال، دهان به صورت افقی باز می‌گردد، اما با تلفظ حرف ظاء، دهان حالت عمودی به خود می‌گیرد و حرف پرحجم و پُر ادا می‌شود (کفِ زبان گود می شود و ریشه زبان، بالا می آید).
تلفظ حرف غین
این حرف نیز از حروف حلقی است که از بالای حلق (قسمت نزدیک تر به دهان) تلفظ می شود، که در فارسی به شکل حرف قاف ادا می‌گردد، مانند غاز و غار. بهترین راهنمایی برای یادگیری تلفظ این حرف به صورت عربی فصیح، صدای غِرغِره‌ی آب در گلو است.
احکام تلفظ
حال که شیوه تلفظ صحیح عربی را آموختیم، احکام مربوط به تلفظ عربی را از 3 مرجع تقلید بخوانید:
مقام معظم رهبری
پرسش: آیا ادا کامل الفاظ عربی در نماز واجب است؟ آیا اگر کلمات به‌صورت عربی صحیح و کامل تلفظ نشود، نماز محکوم به صحّت است؟
پاسخ: واجب است که همه ذکرهاى واجب نماز از قبيل قرائت حمد و سوره و غير آنها به‌طور صحيح قرائت شود و اگر نمازگزار کيفيت صحيح تلفظ کلمات عربى را نمىداند، واجب است که ياد بگيرد و اگر قادر به يادگيرى نيست، معذور است.
پرسش: اگر بر اثر سهل انگاری و یا لهجه‌‌ای که انسان به آن تکلم می‌کند، اشتباهی در قرائت حمد و سوره و یا در اعراب و حرکات کلمات نماز رخ دهد، مثلاً کلمه یولَد به جای فتح لام، به کسر لام خوانده شود، نماز چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر عامد باشد نماز باطل است و اگر جاهل مقصر (قادر بر یادگیری) باشد نیز بنابر احتیاط واجب، نماز باطل است، و الا نماز صحیح است. البته اگر نمازهای گذشته را با اعتقاد به صحّت، به‌صورت مذکور خوانده باشد، در هر صورت قضای آنها واجب نیست.
آیت‌الله مکارم شیرازی
پرسش: آیا باید نهایت دقّت را در درست خواندن اذکار نماز به کار ببریم، یا کافى است به عربى صحیح خوانده شود؟ مثلا من در نماز ظهر و عصر، که باید حمد و سوره آهسته خوانده شود، مشکل دارم، و باید کمى بلندتر بخوانم، وگرنه نمى‌توانم حروف حلقى را درست تلفّظ کنم. آیا نمازم باطل است؟
پاسخ: در این گونه مسائل سخت گیرى نکنید. کافى است طورى بخوانید که عربها بگویند صحیح است، و هرگز در قرائت نماز ظهر و عصر، صداى خود را بلند نکنید; و به نظر مى‌رسد گرفتار وسوسه شده‌اید، که باید سعى کنید آن را ترک نمایید.
پرسش: شخصی در ابتدای سنین بلوغ نمی‌دانسته که اذکار نماز را باید با تلفظ صحیح عربی بخواند آیا اکنون باید آن نمازها را قضا کند؟
پاسخ: اگر جاهل مقصر بوده، باید نمازهایی را که یقین دارد غلط خوانده تدریجاً قضا کند.
پرسش: نظر به این که در کلمه «صراط» هم تلفّظ «س» صحیح است و هم تلفّظ «ص»، اگر کسى قصد هیچ کدام را نکند، آیا هر کدام به زبان آمد صحیح است؟ اگر قصد «س» کرد، و اتّفاقاً «ص» تلفّظ شد، یا بعکس، چه حکمى دارد؟
پاسخ: تلفّظ «صراط» با «سین» از نظر ما خلاف احتیاط است; ولى اگر مقلّد کسى باشد که هر دو را اجازه مى دهد، مى تواند نیّت مطلق کند که هر کدام تلفّظ شود همان منظور باشد، در این صورت اشکالى ندارد.
پرسش: بنده بعد از مدّتى نزد یکى از روحانیّون معظّم امتحان قرائت دادم، و متوجّه شدم بعضى از الفاظ نماز من صحیح نبوده است. آیا باید نمازهاى قبل از تصحیح قرائت را قضا نمایم؟
پاسخ: در صورتى که قبلا تصوّر مى‌کرده‌اید نمازتان صحیح است، اعاده لازم نیست.
آیت‌الله سیستانی
پرسش: آیا نماز را باید با تلفظ صحیح عربى خواند؟
پاسخ: نماز را باید با تلفظ عربى صحیح خواند.
پرسش: از نظر حضرت عالى، اخفاء در تلفظ حروف در قرائت قرآن مجید چه حکمى دارد و آیا رعایت آن قرائت در نماز لازم است ؟
پاسخ: این ادغام است و اشکال ندارد. اگر مقتضاى قواعد تجوید باشد صحیح است، ولى در نماز رعایت قواعد لازم نیست و کافى است قرائت صحیح باشد.
پرسش: اگر در حمد و سوره نماز بین تلفظ حرف «س» یا «ص» با «ط» با «ت» فرقی نباشد آیا نماز ما مشکلی دارد؟
پاسخ: باید سعی کنید قرائت صحیح را بیاموزد واگر میسر تبود نماز به همان نحو مقدور صحیح است.
پرسش: اگر مدتى ندانسته قرائت نمازمان از لحاظ مخرج حروف اشکال داشته باشد آیا باید قضاى آنها را بخوانیم؟
پاسخ: اگر مقصر نبوده اید قضا ندارد.
پرسش: اگر در حمد و سوره نماز حرف «س»، «ص» و یا «ط» ، «ت» خوانده شود آیا نماز صحیح است؟
پاسخ: باید سعی کنید قرائت صحیح را بیاموزید واگر میسر نبود، نماز به همان نحو مقدور صحیح است.
پرسش: در خواندن نمازها اعم از مستحب و واجب، رعایت قواعد تجویدی تا چه میزان واجب است؟
پاسخ: رعایت قواعد تجویدی لازم نیست، کافی است که قرائت صحیح باشد.