پاسخ در قرآن؛چگونه عصبانی نشویم؟

وارث: ریشه دواندن عصبانیت در وجود انسان‌ها می‌تواند منجر به چرخه‌های عصبانیت و بعد، آسیب‌های اجتماعی جبران‌ناپذیری شود، پدیده‌ای که می‌تواند هر صبح از ایستگاه‌های بی‌آرتی، ایستگاه مترو، تاکسی و ... آغاز شود و تا شب‌هنگام که بعد از فراغت به کانال‌ها و گروه‌ها در فضای مجازی سرک می‌کشیم، ادامه داشته باشد. مسافری که کارت بلیت حمل و نقل شهری را همراه دارد، می‌خواهد با اصرار وارد اتوبوس شود و ماموری که موظف است از ورود او جلوگیری کند، مانع می‌شود، اندکی بی‌تدبیری از هر دو طرف کافی است تا عصبانیت ایجاد شود و بعد با تبدیل شدن به یک رفتار پرخاشگرانه، موجبات درگیری لفظی یا فیزیکی را فراهم بیاورد یا هنگامی که  یک ارباب رجوع در روزی شلوغ به بانک مراجعه کرده است، اندکی بی‌صبری و گذشت‌نکردن می‌تواند منجر به عصبانیت و بعد احتمالاً رفتارهای پرخاشگرانه شود، همچنین در حالی که از شرایط اقتصادی خود یا مسائل سیاسی مورد نظرمان ناراحت هستیم و در همین حال، تلفن همراه خود را به دست گرفته‌ایم، کمی غفلت و بی‌تدبیری و بی‌صبری کافی است تا باعث شود حرفی نسنجیده بزنیم یا دلی را بی‌مورد بشکنیم. شاید همین بی‌صبری‌ها باشد که باعث شده است یکی از موسسات افکارسنجی بین‌المللی، مردم ایران را جزو عصبانی‌ترین مردمان دنیا در سال اخیر میلادی قرار دهد؛ این در حالی است که در قرآن کریم و سیره بزرگان ما آموزه‌های موثری برای مهار عصبانیت و کسب آرامش وجود دارد.

امام خمینی(ره) در شرح حدیث جنود عقل و جهل درباره عصبانیت نوشته‌اند: این قوه مثل آتش کم کم اشتعال پیدا می‌کند و رو به شدت می‌گذارد تا این که تنورش سخت سوزان شود و عنان انسان را به کلی بگیرد و نور عقل و ایمان را خاموش کند و چراغ هدایت را یکسره خاموش نماید و انسان را بیچاره و ذلیل کند، باید انسان ملتفت باشد تا اشتعال آن زیاد نشده و نایره آن شدت پیدا نکرده، خود را به وسایلی منصرف کند»(ص ۱۴۰)

همان‌گونه که ملاحظه شد، امام راحل(ره) در تعبیری دقیق، مهارنشدن عصبانیت را موجب خاموش شدن نور عقل و ایمان می‌دانند، یعنی خاموش شدن همان دو موردی که جامعه اسلامی برای بالندگی به آن نیاز دارد، عصبانیت در انسان از کجا پیدا می‌شود و چگونه باید آن را مهار کرد؟ سوالی که می‌خواهیم به آن پاسخ بدهیم.

کامران زمان‌نامیان، محقق دکترای روانشناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا افزود: خشم و عصبانیت دو علت بیرونی و درونی دارد که البته همان علت درونی نیز تحت تاثیر عامل بیرونی قرار دارد، از عوامل درونی خشم و عصبانیت می‌توان به این موارد اشاره کرد: مسائل ژنتیکی، افکار مخرب و مزاحم و آزاردهنده، وقایع و اتفاقات دلخراش، خودپنداره منفی و ... اشاره کرد؛ از عوامل بیرونی و تحریک خارجی نیز می‌توان به مواردی همچون افکار، رفتار و گفتار نامناسب دیگران اشاره کرد، ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که خشم و عصبانیت مانند بیماری آنفلوآنزا است که علی‌رغم شیوع فراوان می‌تواند خطرناک باشد چرا که کارکردهای جسمی و فکری را مختل می‌کند، همچنین خشم و عصبانیتی که بروز و ظهور پیدا کند پرخاشگری و خشونت است، که می‌تواند به شکل توهین، تهدید کلامی و یا درگیری فیزیکی باشد.

این روانشناس با تاکید بر تفاوت «عصبانیت» با «خشونت» تصریح کرد:حتی اگر بپذیریم که بر اساس بعضی آمارها جزو عصبانی‌ترین مردم باشیم اما خشن، پرخاشگر و جنگ‌طلب نیستیم که این خود، امتیاز ماست که با وجود این که شاید عصبی باشیم اما کنترل داریم، قرآن کریم نیز به صراحت به کنترل خشم درونی و عدم تبدیل آن به خشونت اشاره می‌کند: «وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»(آل عمران، ۱۳۴)

وی در ادامه گفت: اگر زیاد عصبانی می‌شوید، به دو چیز شک کنید: درجه ایمانتان و سلامت روانتان؛ سپس برای آن کاری کنید زیرا در روانشناسی برای هر مشکل، یک راهکار عملی حل مشکل نیز وجود دارد، مثلاً رفتار غلط، آزاردهنده و غیرمنطقی اطرافیان را می‌توان با تکنیک «خلع سلاح» پاسخ داد به طوری که نه گرفتار خشم و عصبانیت شویم و نه دچار خشونت و پرخاش؛ با این تکنیک، ضمن برخورد محترمانه و مودبانه با دیگران، اجازه دخالت در امور شخصی را به اطرافیان نمی‌دهیم.

زمان‌نامیان با تاکید بر این جمله که «افزایش قدرت تحمل و میزان تاب آوری تکنیک‌هایی دارد که مردم باید بیاموزند»، تصریح کرد: عموما و اصولا، زمانی حالمان بد می شود که از چیزهایی که حالمان را خوب می‌کند، غفلت می‌کنیم و به آنها فکر نمی‌کنیم.

وی با بیان اینکه آرامش در تضاد با خشم و عصبانیت است، به دو آیه از کتاب خدا اشاره کرد: «الی ربک یومئذ المستقر»(قیامة، ۱۲) و «الا بذکرالله تطمئن القلوب»(رعد، ۲۸) و گفت: بر اساس این دو آیه، آرامش در آغوش گرم خداوند است و قلبی نیز که با ذکر خدا اطمینان یابد، «آرام» خواهد بود.

این روانشناس که قاری بین‌المللی و مدرس قرآن کریم نیز می‌باشد، در پایان ۱۰ مورد را به عنوان راهکارهای دوری از عصبانیت ارائه کرد: 

۱- یاد خدا

۲- تفکر: اگر کسی حرفی زده است که عصبانی شده‌ایم به این فکر کنیم که این شخص تاکنون چه حرف‌هایی زده است که خوشحال شده‌ایم و چه بسا، زمانی گره از مشکلمان باز کرده است.

۳- با کاهش توقع و انتظار از خود و دیگران.

۴- احترام به رای و نظر و عقاید دیگران.

٥-احترام به نحوه عملکرد متفاوت دیگران و توجه به اصل «تفاوت های فردی»

۶- التزام عملی به «رفتار متناسب با شان و شخصیت خودمان نه متناسب با روش برخورد دیگران»

۷- توجه به این که: هیچ شادی، ماندگار و هیچ غمی ابدی نیست.

٨- فرونشاندن و کنترل و مدیریت خشم «آری»، فرو بردن و فرو خوردن و فوران خشم «نه».

٩- کسب آرامش و تلاش در جهت رفع و دفع استرس و اضطراب به کمک روانشناس و روان‌پزشک.

١٠- رهایی از تفکر «کمال پرستی» و «کامل گرایی» : باید این گونه شود، نباید آنطور شود.