چیست؟

کد خبر: 8073

08:00، 1393-10-15

هر کس خشم خود را فرو برد خداوند لغزش‌هاى پنهانى او را می‌پوشاند.

وارث: نظر به این‌که از یک سو در آموزه‌های دین اسلام، پیامبر اکرم(ص) به عنوان سرمشق و الگو تعیین شده[1] و از سوی دیگر، پیامبر(ص) و همراهانشان نسبت به دشمنان خدا سخت‌گیر، امّا با دوستان خداوند، مهربان بوده‌اند،[2]

ما نیز به پیروی از آن اسوه یگانه باید خشممان را به دشمنانمان اختصاص بدهیم و با دوستانمان ( و حتی آنانی که هم‌کیش ما نبوده اما بنای دشمنی نیز ندارند ) مهربان باشیم.

در همین راستا، خشمی که برای خدا و در راستای اطاعت از خدا باشد پسندیده و نیکو است، امّا خشمی که در راستای هوای نفس و اطاعت از شیطان باشد، ناپسند است.

در این مقال به چند مطلب پیرامون غضب و خشم به طور اختصار اشاره می‌شود.

خشم و غضب ناپسند
الف. در روایات اسلامی نوعاً خشم و غضب به طور مطلق مورد مذمت و نکوهش قرار گرفته است، اما مشخص است که مراد از آنها، غضبی است که برای هوای نفس و منافع شخصی باشد، ولی خشمی که برای رضای حق باشد نه تنها مذموم نیست، بلکه بسیار پسندیده و در برخی موارد، لازم و ضروری است.

ب. زمانی که انسان غضبناک می‌شود عقل وی تحت الشعاع قرار می‌گیرد؛ چنان‌چه امام صادق(ع) می‌فرماید: «خشم و غضب، دل حکیم را تاریک می‌کند و هر کس غضب خود را در اختیار نگرفت، نمی‌تواند عقل خود را در اختیار بگیرد».[3]

بر این اساس، فکرش به درستی کار نمی‌کند؛ همان‌طور که امام على(ع)فرمود: «تندخویی، بخشى از دیوانگى است؛ زیرا صاحب آن(در غالب موارد)، بعداً پشیمان می‌گردد و اگر چنانچه پشیمان نشد جنون او ریشه می‌دواند!».[4] بسیاری از تصمیم‌هایی که شخص خشمگین می‌گیرد درست نبوده و او دست به کارهایی می‌زند که بعداً پشیمانی را به دنبال خواهد داشت؛ بر این اساس باید از چنین خشمی به خدا پناه برد؛ امام صادق(ع) فرمود: «رسول خدا(ص) هر روز از شش چیز به خداوند پناه می‌بردند و آنها عبارت‌اند از: شک، شرک، تعصب، غضب، ظلم، و حسد».[5]

ج. برخی از گناهان زمینه‌ساز گناهان دیگر می‌باشند. خشم و غضب ناپسند نیز از طرفی می‌توانند موجب گناهان دیگری شده و از طرف دیگر، گناهانی نیز وجود دارند که غضب ناپسند، از آنها سرچشمه می‌گیرد.

از این‌رو؛ افرادی که می‌خواهند افسار خشم و غضب را به دست گرفته و آن را تحت کنترل خود در‌آورند نخست لازم است عوامل پیدایش آن‌ را بشناسند که برخی از آنها عبارتند از: حسادت، تکبر، زورگویى و تحقیر مردم. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «حواریون به عیسى بن مریم گفتند: اى معلم نیکی‌ها! به ما بگو، غضب از کجا شروع‏ می‌شود، فرمودند: از تکبر، زورگویى و تحقیر مردم».[6]

د. شیطان دشمن قسم خورده انسان‌ها است و به طور طبیعی تلاش دارد از هر راه و دامی برای انحراف و گمراهی انسان بهره ببرد. یکی از این دام‌ها خشم و غضب ناپسند است. در روایتی می‌خوانیم: شیطان می‌گوید: غضب، دام من است و هر کس از نیکان را بدان وسیله صید می‌کنم و راه آنها را به طرف بهشت می‌بندم.[7]

بنابر این، کسانی که به دنبال تهذیب نفس بوده و در نهایت خشنودی خداوند را طلب می‌کنند شایسته است هنگام غضب آن‌ را فرو نشانند تا مشمول آثار مثبت مادی و معنوی قرار گیرند. پروردگار یکی از اوصاف مؤمنان را فروبردن خشم می‌داند: «وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُون‏»[8]

آفات و پیامدهای خشم ناپسند
خشم و غضب نابجا پیامدهایی دارد که با شناخت بهتر می‌توان از آنها دوری جست؛ مانند این‌که انسان خشمگین و غضبناک از روی تفکر و اندیشه کار نمی‌کند و چه بسا ایمانش نیز مورد خطر قرار بگیرد؛ رسول خدا(ص) در این‌باره می‌فرماید: «غضب، ایمان را فاسد می‌کند همان‌گونه که سرکه عسل را فاسد می‌گرداند».[9]

و یا ممکن است به دنبال غضب، گناهان بزرگتری از او صادر ‌شود؛ چنان‌چه امام صادق(ع) به نقل از پدر بزرگوارشان فرمود:«کدام چیز بدتر از غضب است؟! هر گاه مردى غضب کند آدم می‌کشد و زن پارسا را متهم می‌کند».[10]

اثر فرو نشاندن خشم
فرو نشاندن خشم، مهربانی خدا را به همراه دارد. روایاتی ناظر به این مطلب است:

1. زید بن على روایت می‌کند: «خداوند به پیامبرش داود(ع) وحى فرستاد و گفت: هر گاه بنده من در حال خشم و غضب، مرا یاد آورد، من هم روز قیامت او را به یاد ‌آورده و از نظر دور نمی‌دارم».[11] و امام باقر(ع) می‌فرماید: «...خداوند به موسى(ع) فرمود: اى موسى! به مردم غضب نکن تا تو را از غضب خود حفظ کنم».[12]

2. امام باقر(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود: «هر کس خود را از بدگویى به مردم حفظ کند خداوند روز قیامت او را آزاد می‌گذارد و هر کس با مردم به تندى رفتار نکند خداوند روز قیامت او را عذاب نمی‌کند».[13]

3. امام صادق(ع) فرمود: «هر کس خشم خود را فرو برد خداوند لغزش‌هاى پنهانى او را می‌پوشاند».[14]

راه‌ های فرونشاندن خشم نابجا
الف. عبارت «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» را بر زبان آورد.
ب. تغییر حالت دهد مثلاً اگر در حال ایستاده خشم گرفت بنشیند، اگر در حال نشسته خشم گرفت بایستد.
ج. وضو گرفته و دست و صورتش را آب بزند.
د. برای برطرف شدن خشم دعا کند. [15]

خشم پسندیده
همان‌طور که خشم از روی هوا و هوس ناپسند و مذموم است، اگر خشم بجا و برای خدا باشد پسندیده و لازم خواهد بود.

امام علی(ع) می‌فرماید: «...جهاد چهار شعبه دارد: امر به معروف، نهى از منکر، پایدارى در جبهه‌ها، و کینه‌توزى با فاسقان. پس هر که امر به معروف کند پشت مؤمن را محکم ساخته، و هر که نهى از منکر کند بینى کافر را به خاک مالیده، و هر که در جبهه‌ها پایدارى کند به عهد و وظیفه خود عمل نموده، و هر که با فاسقان کینه توزد براى خدا خشم گرفته، و هر که براى خدا خشم بگیرد حقیقتاً مؤمن است‏. پس این است ایمان و پایه‌ هاى آن».‏[16]

پی نوشتها:
[1]. «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛ احزاب، 21.
[2]. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَینَهُم»؛ فتح، 29.
[3]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 3، ص 745، دار الحدیث‏، قم‏، چاپ اول، 1429ق.‏
[4]. سید رضی، نهج البلاغه، محقق و مصحح: صبحی صالح‏، ص 514، هجرت‏، قم‏، چاپ اول، 1414ق‏.
[5]. شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 1، ص 329، دفتر نشر اسلامی‏، قم‏، چاپ اول‏، 1362ش‏.
[6]. همان، ص 6.
[7]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، ص 160، مطبعة حیدریة، چاپ اول، نجف‏.‏
[8]. شوری، 37.
[9]. الکافی، ج 3، ص 738.
[10]. شیخ مفید، الاختصاص، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، محرمى زرندى، محمود، ص 243، الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، قم‏، چاپ اول‏، 1413ق‏.
[11]. کوفى اهوازى، حسین بن سعید، الزهد، محقق و مصحح: عرفانیان یزدى، غلامرضا، ص 28، المطبعة العلمیة، قم، چاپ دوم، 1402ق‏.
[12]. الکافی، ج ‏3، ص 741.
[13]. همان، ص 745. ‏
[14]. همان، ص 741.
[15]. مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، ج 10، ص 146، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، تهران‏، 1404 ق‏.
[16]. شیخ مفید، الامالی، ص 278، کنگره شیخ مفید، قم‏، چاپ اول، 1413ق‏.