برای حفظ قرآن کریم چگونه اقدام کنیم؟
در ابتدا سزاوار است که "انگیزه و هدف" از انجام این کار مورد بررسی قرار گیرد، تا از انگیزه ها و اهدافی که با شأن والای این کتاب الهی سازگاری ندارند به دور مانده، و روحیه معنوی و ملکوتی کلام الهی، تا پایان کار بر روند حفظ و بر افکار و اعمال حافظ قرآن حاکم باشد. و پس از آن باید تصمیم بگیریم که آیا هدف ما حفظ کل قرآن است و یا کمتر؟
پس از مشخص شدن هدف، عزم خود را محکم نموده و کمر همت ببندیم، و از هیچ تلاش و کوششی برای رسیدن به هدف کوتاهی ننمائیم.
پس از گذراندن این مراحل، نوبت به مرحله انتخاب "شیوه و برنامه حفظ قرآن" می رسد.
الف) برای داشتن برنامه صحیح و منظم در مدت حفظ به "میزان سرعت" و "مدت زمان" حفظ باید توجه ویژه داشت. سرعت و زمان حفظ کل قرآن دارای شیوه های مختلفی است که شما هر کدام را مایل باشید می توانید به عنوان شیوه کار خود قرار دهید.
این شیوه ها عبارتند از:
۱. سرعت خیلی کم؛ بدین صورت که در یک هفته فقط یک صفحه قرآن حفظ شود. بنابراین روش کل قرآن در ۶۰۰ هفته که برابر با ۱۲ سال است حفظ می شود.
۲. سرعت کم؛ که در هفته یک ورق ـ یعنی دو صفحه ـ حفظ می شود. این شیوه حدود ۳۰۰ هفته که تقریباً برابر با ۶ سال است، برای حفظ کل قرآن طول می کشد.
۳. سرعت متوسط؛ در این روش هفته‌ای ۳ صفحه حفظ می شود که در مجموع برابر است با ۲۰۰ هفته که مطابق حدود ۴ سال می شود. معمولاً برای شروع، این روش مناسبتر و بهتر است.
۴. سرعت خوب؛ در این روش در یک هفته ۶ صفحه حفظ می شود؛ یعنی در طول ۱۰۰ هفته و مطابق با حدود ۲ سال، حفظ قرآن تمام می شود.
۵. سرعت خیلی بالا؛ که در هر هفته ۶ ورق، یعنی ۱۲ صفحه حفظ می شود که در مجموع حفظ کل قرآن کریم در ۵۰ هفته برابر با حدود یک سال طول خواهد کشید.
توجه داشته باشید که هر کس مطابق با شرائط خود باید شیوه حفظ را انتخاب کند، ولی معمولاً شروع خوب با سرعت متوسط می باشد که در ادامه راه و پس از یک سال یا دو سال می توان آن را به سرعت خوب یا سرعت خیلی بالا تغییر داد.
ب) در ادامه، به ویژگیهایی که قرآن مورد استفاده برای حفظ باید داشته باشد توجه نمائید:
اول این که سعی کنید ۲ قرآن داشته باشید، یکی در منزل و جایی که ساکن هستید، و دیگری برای این که همیشه همراهتان باشد. و بدانید که این دو قرآن باید در مواردی که اشاره می شود شبیه هم باشند. خصوصیات این قرآنها باید چنین باشد:
۱. هر دو دارای خط واضح و خوانایی باشند.
۲. صفحه قرآن دارای نقش و نگار نباشد.
۳. قرآن دارای حاشیه نباشد.
۴. دارای ترجمه نباشد. البته این بدان معنا نیست که در حفظ نیازی به ترجمه آیات نیست، بلکه این تنها برای بهتر حفظ شدن است.
ج) نکته دیگر داشتن تمرکز است؛ لذا باید این تمرکز و آرامش را در خود ایجاد کنید. به صورت فشرده به عوامل ایجاد تمرکز اشاره می شود:
۱. زمان: انتخاب زمان مناسب برای حفظ تجربه ای است؛ یعنی هر کس باید تجربه نماید که در چه زمانی بهتر می تواند حفظ کند، ولی معمولاً بعد از خواب، زمان خوبی است، ولی قبل از خواب یا در حال گرسنگی یا تشنگی زیاد و یا بعد از مطالعه سنگین، وقت مناسبی برای حفظ نیست.
۲. مکان: مکانی مناسب تر است که دمای آن متعادل بوده، شلوغ نباشد، رفت و آمد زیاد نباشد، و منظره، عکس و تابلو هم نداشته باشد.
۳. حالات شخص: بهترین زمان حفظ وقتی است که ذهن آرام باشد و دغدغه فکری نداشته باشد.
از ابتدا تا این جا برای آشنایی با حفظ و شیوه های مختلف آن، و به طور کلی برنامه ریزی و انتخاب روش بود، ولی از این جا به بعد به طور عملی وارد حفظ خواهیم شد.
برای حفظ قرآن، اولا، باید یک بار آیه را فصیح خوانی کرد؛ یعنی به صورت شمرده و روان، آیه را خواند. و ثانیا، به ترجمه روان آیات مراجعه نمود؛ چرا که آیاتی که دارای موضوع و مفهوم خاصی هستند، و یا شأن نزول و داستان معلومی دارند بهتر به حافظه سپرده می شوند.
نکته مهم دیگر آن که در حفظ آیه، سه روش وجود دارد:
۱. استفاده از نوار و شنیدن آیه و تکرار آن، که این شیوه برای کودکان مناسب تر است.
۲. نوشتن آیه: این شیوه سخت و وقت گیر است، لذا توصیه نمی شود.
۳. بهترین شیوه حفظ تکرار شخصی است؛ یعنی هر آیه را چند بار تکرار کرده تا حفظ شوید؛ و آیات طولانی را به چند قسمت تقسیم کرده و هر قسمت را تکرار نموده و با حفظ شدن هر قسمت، آن را به همراه قسمت حفظ شده قبلی تکرار نمائید.
نکته قابل توجه این که با در نظر داشتن نوع سرعت حفظی که انتخاب کرده اید، می توانید هر صفحه را به چند قسمت تقسیم نموده و در هر مرحله، قسمتی را حفظ نمائید.
برای حفظ ارتباط آخر آیه قبل با ابتدای آیه بعد مهم است؛ لذا این دو قسمت را با هم تکرار کنید، هر چند از لحاظ معنا ارتباط چندانی با هم نداشته باشند.
برای بهتر حفظ شدن آیات، شایسته است به عنوان مثال اگر از آیه ۱ تا آیه ۳ را حفظ کردید، با حفظ آیه چهارم، از آیه ۲ تا ۴ را تکرار کنید، و همین طور با حفظ آیه ۵، آیه ۳ تا ۵ را و … پس پایان صفحه از ابتدا تا پائین صفحه را تکرار کنید.
نکته مهم و اساسی این که پس از حفظ مراجعه مجدد داشته باشید؛ لذا پس از ۲ تا ۳ ساعت، یک مراجعه داشته باشید تا مطلب فراموش شده یاد آوری شود، و مطالب حفظ شده بهتر حفظ گردد. توجه داشته باشید که مراجعه بعدی، نیاز به زمان زیادی ندارد، بلکه برای هر مراجعه بیش از ۱۵ الی ۳۰ دقیقه وقت لازم نیست.
برای حفظ قرآن، اولا، باید یک بار آیه را فصیح خوانی کرد؛ یعنی به صورت شمرده و روان، آیه را خواند. و ثانیا، به ترجمه روان آیات مراجعه نمود؛ چرا که آیاتی که دارای موضوع و مفهوم خاصی هستند، و یا شأن نزول و داستان معلومی دارند بهتر به حافظه سپرده می شوند.
اما برای استحکام مطالب حفظ شده می توان به این نکات اشاره نمود:
۱. وصل آخر آیه به اول آیه بعد.
۲. رمز گذاری برای آیات متشابه و مشترک؛ که این ذوقی و بر اساس توانایی حافظه است.
۳. نوشتن ابتدای آیات و شماره آنها.
باید توجه داشت که حفظ شماره آیه خیلی مهم است؛ ولی حفظ جزء و صفحه و … ثمره چندانی ندارد. البته در خصوص جزء ۲۹ و ۳۰ حفظ شماره آیه نیز چندان مفید فایده نیست.
مرحله مهم دیگر، تکرار محفوظات است؛ یعنی پس از ۱۰ الی ۱۵ روز باید محفوظات قبلی را تکرار کنیم.
اگر کمتر از ۱۰ جزء است، تقسیم بر ۷ روز می کنیم، و روزی یک قسمت را تکرار می کنیم تا همه محفوظات قبلی تکرار شود. اگر محفوظات ما بین ۱۰ تا ۲۰ جزء است، تقسیم بر ۱۰ روز می کنیم و روزی یک قسمت را تکرار می کنیم. و اگر بین ۲۰ تا ۳۰ جزء است تقسیم بر ۱۵ روز می کنیم.
قابل توجه آن که این مرحله تکرار محفوظات بسیار مهم و اساسی است؛ چرا که حفظ کردن همیشه آسانتر از نگهداری مطالب حفظ شده است.
امید است که در سایه کلام الهی بتوانید هر چه سریع تر به مراحل عالی تری از تکامل صعود نمائید.