توصیه های بشردوستانه اسلام در رفتار با اهل کتاب

وارث : متن زیر در خصوص "نیکی عدالت ورزانه به اهل کتاب" از اثر ارزشمند مفاتیح الحیات نوشته آیت الله جوادی آملی مرور می شود:

قرآن می فرماید: خدا شما را از نیکی و عدالت ورزی به کسانی که در امر دین با شما پیکار نکرده و از خانه و دیارتان بیرون نرانده اندT نهی نمی کند. یقینا خدا عدالت پیشه گان را دوست دارد.

این قانون عام الهی نسبت به همه بیگانگان است. آنان تا هنگامی که به مسلمان آزاری نمی رسانند و با نظام اسلامی نمی جنگند از آن جهت که انسان اند از همزیستی مسالمت آمیز برخوردارند و این همان رعایت اعتدال اصل حقوق بشر و انسان دوستی است.

مصادیقی از رفتار بشر دوستانه با اهل کتاب

پرهیز از تهمت به اهل کتاب: امام صادق (ع) فرمودند: «برای مسلمانان شایسته نیست یهودی و نصرانی و مجوسی را به چیزی متهم کند که بدان علم ندارد.»

نیکی به همنشین یهود: امام صادق (ع) فرمودند: «اگر فردی یهودی با تو همنشین شد با وی به نیکی همنشینی کن.»

عیادت از بیمار یهودی: امیرمومنان امام علی (ع) می فرمایند: «پیامبر (ص) از یک بیمار یهودی عیادت کردند.»

پرهیز از تجاوز به حریم اهل کتاب: پیامبر (ص) فرمودند: «خدا خوردن بی اجازه از میوه های اهل کتاب را بر شما حلال نکرده است.»

نیکی به همسفر اهل کتاب: در بخش یکم گذشت که در دوران زندگی حضرت امیر مومنان (ع) در کوفه روزی با مردی ذمی همسفر شد و به هنگام جدا شدن از او، وی را بدرقه کردند. این کار سبب شگفتی و پرسش ذمی شد. آن حضرت (ع) در پاسخ فرمودند: پیامبر ما این گونه فرمان داده است، ذمی به جهت این رفتار کریمانه اسلام آورد.

جواز مراجعه به پزشک اهل کتاب

محمد بن مسلم از امام باقر (ع) درباره مردی که پزشکی نصرانی یا یهودی وی را مداوا و برایش دارو تهیه کند پرسید. آن حضرت (ع) فرمودند: «اشکالی ندارد. همانا شفا به دست خدای متعالی است.»

ادب نامه نگاری به اهل کتاب: ابوبصیر گفت: از امام صادق (ع) پرسیدند اگر کسی به فردی مجوسی یا یهودی یا نصرانی نیاز پیدا کند... و برای رفع نیاز ناچار باشد که برایش نامه بنویسد آیا می تواند در نامه نام کافر را مقدم بدارد و بر او سلام کند؟ امام صادق (ع) فرمودند: «روا نیست که در ابتدای نامه نام آن کافر را بنویسی ولی می توانی در نامه ات به وی سلام کنی زیرا رسول خدا (ص) به کسرا و قیصر نامه می نوشت».

البته چنانکه درباره مجوس خواهد آمد شرایط متفاوت اند و در مواردی که ناچار باشد جایز است. مقصود از سلام کردن در این احادیث، تنها در نامه نگاری است نه در لفظ و معاشرت کلامی.

جواز عبور اهل كتاب: علي بن جعفر گويد: از امام كاظم (ع) پرسيدم:‌ آيا يهودي، نصراني و مجوس مي توانند براي سكونت به سرزمين اسلامي كوچ كنند؟ آن امام (ع) فرمود: توقف (مسكن گزيدن) شايسته نيست ولي مي توانند در روز فرود آند و شب خارج شوند .

رعايت حقوق ذمي (اهل كتاب): امام سجاد (ع) فرمودند: «حق اهل ذمه (‌از اهل كتاب ) اين است كه آنچه را خدا از آنان پذيرفته است پذيرا باشي و تا زماني كه به عهد وفا مي كنند بر آنها ستم نكني.

كيفر ستم به اهل ذمه: در ادامه مي فرمايند: «در معامله با آنان به حكم خدا عمل كن و از اين كه آنها در پناه اسلام اند، پيمان الهي را مراعات كن و بايد براي وفاي به اين پيمان، ميان تو و ستم بر آنها مانعي باشد (مبادا به آنان ستم كني) زيرا رسول خدا (ص) مي فرمودند: «هر كس بر اهل ذمه ستم كند من دشمن اويم، پس از خدا بترس ...»

رسول خدا (ص) مي فرمايد: «هر گاه اهل ذمه مورد خيانت و فريب واقع شوند دشمن بر مسلمانان چيره مي گردد.»

دفاع از اهل ذمه: نه تنها ستم كردن به اهل كتاب ذمي روا نيست بلكه بر دفاع از آنان در برابر ستم ديگران سفارش شده است، چرا كه آنان طبق پيماني كه با مسلمانان دارند جان و اموالشان بايد در امنيت باشد، چنانكه آنان نيز بايد مقررات جامه اسلامي را رعايت كنند. از آن جهت كه مسلمانان بايد به عهد و پيمان خود حتي با غير مسلمان وفا كند در اينجا نيز دفاع از آنها در برابر ستم ديگران لازم است.

اميرمومنان (ع) مي فرمايند: «به من خبر رسيد كه مردي از لشكر شام به خانه زني مسلمان و زني غير مسلمان كه در پناه حكومت اسلامي بود وارد شده و خلخال و دستبند و گردنبند و گوشواره هاي آنها را غارت كرده است در حالي كه هيچ وسيله اي جز گريه و التماس براي دفاع نداشته اند ... اگر مسلماني از اين رخداد تلخ از روي تاسف بميرد بر او سرزنشي نيست بلكه نزد من ستوده است.»