پنج ضریحی که بر مرقد امام رضا(ع) نصب شد
این چهارگوشه طلایی، هواخواهان و دلسپردگان زیادی را از جای جای جهان دارد، چه به وقت نمایش آن بر صفحه تلویزیون از فرسخهای آن سوی دنیا و چه به وقت قفل کردن دستانی پرتمنا بر شبکه هایش.
وارث: ضریح، قصه آدمهای زیادی را شنیده است. اشکهای بسیاری را دیده است. آرزوها، خواسته ها، نیازها، شکرانه ها و ستایشهای چندین میلیون آدم را طی چندین قرن در خود دارد و خودش هم ماجراهایی از سر عشق و ارادت.
ضریح کنونی، پنجمین ضریح نصب شده بر روی مرقد مطهر ثامن الحجج (ع) است. ضریح اول ، ضریحی چوبی با پوشش طلا و نقره بود که در دوران شاه طهماسب صفوی به سال 957 ﻫ.ق ساخته و بر روی صندوقچه چوبی نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره «هل اتی» به خط ثلث نوشته شده بود.
درباره مشخصات این ضریح نیز اخبار متفاوتی وجود دارد. بیشتر نویسندگان جنس آن را از چوب دانسته و بعضی نوع چوب اولین ضریح را از شمشاد و برخی از صندل و بعضی دیگر از جنس نقره و عده ای دیگر همچون اعتمادالسلطنه و مؤلف منتخب التواریخ جنس ضریح را از فولاد می دانند.
دومین ضریح از جنس فولاد مرصع بود که در سال 1160 ه. ق به دستور شاهرخ میرزا نوه نادر شاه افشار ساخته و نصب شد. این ضریح که معروف به ضریح نگین نشان است، تا به امروز در حرم نگهداری می‌شود. این ضریح هم از جنس فولاد است، ولی در هر گوی آن چهار دانه یاقوت و یک دانه زمرد نصب است که دانه ها در ورق طلای ضخیمی نصب شده، مثل نگین دان انگشتر و آن را در روی فولاد ضریح نصب کرده اند، به طوری که طلا از دور نمایان است.
سومین ضریح در سال 1238 هجری قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوقهای طلای جواهر نشان بود و بر روی آن سوره «هل اتی» و «یس» به خط ثلث نوشته شده‌است.
در مورد مشخصات این ضریح که معروف به فتحعلی شاهی است، آمده که طول آن پنج و عرض آن سه متر و دارای دو متر ارتفاع است و جنس آن از فولاد و بر روی ضریح مطهر مشبکی مطلا و بر فراز آن شیروانی چوبی با پوشش طلا وسط شیروانی یک سر طوق طلا مرصع به جواهر و در دو طرف آن دو قبه جواهرنشان بوده و بالای آن هم پوشش بسیار نفیسی گسترده است. این ضریح در سال 1338 هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد.
چهارمین ضریح از جنس طلا و نقره در سال 1338 شمسی به جای آن نصب شد.
این ضریح توسط حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی چون نقره، طلا، آهن، مفرغ و چوب گردو ساخته شد.
ضریح «شیر و شکر» دارای چهارده دهانه به نام چهارده معصوم بوده، شش دهانه آن طرف بالاسر و پایین پا، هشت دهانه آن پیش رو و پشت سرِ مبارک است. لبه بالای ضریح در چهار سمت 44 گلدان طلا و 44 ترنج طلا نصب شده، بر بدنه آن در چهار سمت 18 ترنج طلا با املای کلمات طیّبات و صلوات به خط زرین به قلم احمد زنجانی نوشته شده است و قسمت بالای دهانه ها تا سقف ضریح مطهر با گل و برگ و قطاربندی از جنس طلا، نقره و مینا تزیین شده است.
پنجمین ضریح پس از برگزاری یک فراخوان هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد. طرح انتخاب شده از محمود فرشچیان، هنرمند و مینیاتوریست ایرانی بود. در این ضریح علاوه بر توجه به مبانی هنر اصیل ایران اسلامی، نمادهایی از معماری دوره‌های پیشین نیز دیده می‌شود. ساخت این ضریح هفت سال طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند. در چهار جهت آن 14 محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگتر که آن نیز به کلمه «ا...» ختم می‌شود، قرار دارد.
قلمزنی این ضریح توسط استاد خدادادزاده اصفهانی انجام شد. دو سوره «یس» و «هل اتی»، در بالای ضریح مطهر به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است. هر دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر که مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماء‌الحسنی است توسط استاد موحد خوشنویسی شده است. در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم‌کاری استفاده شد. این ضریح حدود 12 تن وزن دارد و از جمله ویژگی های آن، ضخامت پوشش نقره ای و طلایی آن و نیز اتصال روکشها بدون پیچ است. از جمله امتیازات ضریح پنجم یکپارچه بودن در ضمن برخورداری از صلابت و استحکام است.در تمامی گلبرگها و نقوش به کار رفته مفاهیم فرهنگ متعالی اسلام متجلی است و تأکید بر اسلامی و ایرانی بودن تمامی عناصر و اجزای متشکله، یکی دیگر از ویژگی های ضریح سیمین و زرین است. کار ساخت ضریح جدید از سال 1372 ه.ش آغاز شد و پس از آماده سازی، عملیات اجرایی نصب آن طی سه روز انجام گرفت و در آغاز نیمه دوم اسفندماه سال 1379 شمسی مقارن با عید سعید قربان طی مراسمی با حضور مقام معظم رهبری و تولیت آستان قدس رضوی از ضریح جدید رونمایی شد.
ضریح کنونی، پنجمین ضریح نصب شده بر روی مرقد مطهر ثامن الحجج (ع) است. ضریح اول ، ضریحی چوبی با پوشش طلا و نقره بود که در دوران شاه طهماسب صفوی به سال 957 ﻫ.ق ساخته و بر روی صندوقچه چوبی نصب شد که بر روی کتیبه‌های آن سوره «هل اتی» به خط ثلث نوشته شده بود.
درباره مشخصات این ضریح نیز اخبار متفاوتی وجود دارد. بیشتر نویسندگان جنس آن را از چوب دانسته و بعضی نوع چوب اولین ضریح را از شمشاد و برخی از صندل و بعضی دیگر از جنس نقره و عده ای دیگر همچون اعتمادالسلطنه و مؤلف منتخب التواریخ جنس ضریح را از فولاد می دانند.
دومین ضریح از جنس فولاد مرصع بود که در سال 1160 ه. ق به دستور شاهرخ میرزا نوه نادر شاه افشار ساخته و نصب شد. این ضریح که معروف به ضریح نگین نشان است، تا به امروز در حرم نگهداری می‌شود. این ضریح هم از جنس فولاد است، ولی در هر گوی آن چهار دانه یاقوت و یک دانه زمرد نصب است که دانه ها در ورق طلای ضخیمی نصب شده، مثل نگین دان انگشتر و آن را در روی فولاد ضریح نصب کرده اند، به طوری که طلا از دور نمایان است.
سومین ضریح در سال 1238 هجری قمری و در زمان فتحعلی‌شاه قاجار از جنس فولاد ساخته و بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوقهای طلای جواهر نشان بود و بر روی آن سوره «هل اتی» و «یس» به خط ثلث نوشته شده‌است.
در مورد مشخصات این ضریح که معروف به فتحعلی شاهی است، آمده که طول آن پنج و عرض آن سه متر و دارای دو متر ارتفاع است و جنس آن از فولاد و بر روی ضریح مطهر مشبکی مطلا و بر فراز آن شیروانی چوبی با پوشش طلا وسط شیروانی یک سر طوق طلا مرصع به جواهر و در دو طرف آن دو قبه جواهرنشان بوده و بالای آن هم پوشش بسیار نفیسی گسترده است. این ضریح در سال 1338 هجری شمسی به علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده شد.
چهارمین ضریح از جنس طلا و نقره در سال 1338 شمسی به جای آن نصب شد.
این ضریح توسط حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و با استفاده از مصالحی چون نقره، طلا، آهن، مفرغ و چوب گردو ساخته شد.
ضریح «شیر و شکر» دارای چهارده دهانه به نام چهارده معصوم بوده، شش دهانه آن طرف بالاسر و پایین پا، هشت دهانه آن پیش رو و پشت سرِ مبارک است. لبه بالای ضریح در چهار سمت 44 گلدان طلا و 44 ترنج طلا نصب شده، بر بدنه آن در چهار سمت 18 ترنج طلا با املای کلمات طیّبات و صلوات به خط زرین به قلم احمد زنجانی نوشته شده است و قسمت بالای دهانه ها تا سقف ضریح مطهر با گل و برگ و قطاربندی از جنس طلا، نقره و مینا تزیین شده است.
پنجمین ضریح پس از برگزاری یک فراخوان هنری بین هنرمندان ایرانی انتخاب شد. طرح انتخاب شده از محمود فرشچیان، هنرمند و مینیاتوریست ایرانی بود. در این ضریح علاوه بر توجه به مبانی هنر اصیل ایران اسلامی، نمادهایی از معماری دوره‌های پیشین نیز دیده می‌شود. ساخت این ضریح هفت سال طول کشید و آن را از فولاد و چوب گردو ساختند. در چهار جهت آن 14 محراب به نشان چهارده معصوم که همگی به یک محراب بزرگتر که آن نیز به کلمه «ا...» ختم می‌شود، قرار دارد.
قلمزنی این ضریح توسط استاد خدادادزاده اصفهانی انجام شد. دو سوره «یس» و «هل اتی»، در بالای ضریح مطهر به صورت کتیبه دور تا دور ضریح نوشته شده است. هر دو کتیبه و دیگر خطوط بیرونی و داخلی ضریح مطهر که مشتمل بر آیاتی از قرآن و اسماء‌الحسنی است توسط استاد موحد خوشنویسی شده است. در پوشش داخلی ضریح پنجم برای اولین بار از هنر خاتم‌کاری استفاده شد. این ضریح حدود 12 تن وزن دارد و از جمله ویژگی های آن، ضخامت پوشش نقره ای و طلایی آن و نیز اتصال روکشها بدون پیچ است. از جمله امتیازات ضریح پنجم یکپارچه بودن در ضمن برخورداری از صلابت و استحکام است.در تمامی گلبرگها و نقوش به کار رفته مفاهیم فرهنگ متعالی اسلام متجلی است و تأکید بر اسلامی و ایرانی بودن تمامی عناصر و اجزای متشکله، یکی دیگر از ویژگی های ضریح سیمین و زرین است. کار ساخت ضریح جدید از سال 1372 ه.ش آغاز شد و پس از آماده سازی، عملیات اجرایی نصب آن طی سه روز انجام گرفت و در آغاز نیمه دوم اسفندماه سال 1379 شمسی مقارن با عید سعید قربان طی مراسمی با حضور مقام معظم رهبری و تولیت آستان قدس رضوی از ضریح جدید رونمایی شد.
/م118