شنبه های قرآنی/ عامل دوام خانواده در قرآن!

وارث: اختلاف در خانواده ها مخصوصاً بین زن و مرد امری كاملا طبیعی است. محال است مرد و زنی مانند یكدیگر فكر كنند. زیرا هر كدام در خانواده ای جداگانه بزرگ شده اند، دارای شخصیتی خاص، عقاید و افكاری مخصوص خود و صفاتی كه در اثر وراثت یا تمرین بدست آورده و بر آن عادت نموده اند، می باشند. بنابراین مرد یا زن نباید انتظار داشته باشند كه طرف متقابل مانند آنها فكر كند و دقیقا مطابق نظر آنها عمل نماید.

با وجود این تفاوت های طبیعی، اختلاف در بین زن و مرد امری عادی است و هیچ زن و مردی نمی توانند در روی زمین همسرانی با صد در صد اتحاد سلیقه پیدا نمایند. و با توجه به این اختلاف ها، تنها گذشت و اغماض است كه می تواند خانواده را آرام و در مسیر رشد و تعالی موفق بدارد.

هنگامی كه ناهنجاری های درون خانواده ها ریشه یابی می گردد، این نتیجه حاصل می شود كه در هر صورت كوتاهی و قصور از جانب یكی از افراد خانواده صورت گرفته است، ولی افراد دیگر حاضر به گذشت از خطای او نبوده اند. لذا به یك ناهنجاری خانوادگی مبدل شده است. این اصل تربیتی در خانواده آنقدر مهم و كارساز است كه گاه متخصصان امور خانواده رعایت آن را مهم ترین و اساسی ترین اصل ایجاد آرامش در خانواده می دانند.

دكتر مصطفوی در این زمینه می گوید: ‌‌‌‌‌‌(اگر از من بپرسند از میان توصیه هایی كه اسلام به زن و شوهر نموده است، كدامیك در درجه اول قراردارد می گویم: گذشت و اغماض). تنها چیزی كه می تواند اختلافات مهم زن و شوهر را مانند اختلافات مالی، غریزی، علمی، فرهنگی، و اختلافات ناشی از دخالت دیگران را حل كند”¹ گذشت و اغماض ”است.(1) 

گاه دیده می شود برای ما رعایت این اصل، یعنی گذشت از خطای دیگران كاری بسیار سخت و غیر ممكن به نظر می رسد در حالی كه این صفت عالی از درون انسان سرچشمه می گیرد و از الطاف ویژه خداوند مهربان به بندگان خویش است. و در نتیجه رعایت آن غیرممكن نخواهد بود. ”لا یكلف الله نفسا الا وسعها ”(2)

خانواده متعادل به معنی خانواده بی عیب و نقص نیست بلكه شیوه برخورد آنها با نقص و كاستی طرف مقابل شیوه ای مطلوب و انسانی و اصلاح گرانه است به گونه ای كه با وجود مشكلات، روح تعادل بر خانواده حاكم است. (4)

آری بنای خانواده برای استواری، بیشتر از هر چیز نیاز به گذشت و بزرگواری دارد. غرور بیجا و نگذشتن از خطاهای دیگران به آسانی بنای تفاهم و تعادل را در این كانون الهی متزلزل می كند. ما باید این را بدانیم كه همه انسان ها در معرض خطا و اشتباه هستند.

این قانون كلی است كه همه انسان ها، به جز معصومین(علیهم السلام) بین 20 تا 30 درصد دارای خطا و اشتباه می باشند، پس همان گونه كه ما دوست داریم دیگران از عیوب ما بگذرند ما هم باید گذشت از دیگران را تمرین نماییم تا این صفت پسندیده در وجود ما به صورت ”ملكه” در آید. چرا كه عیب جویی و عیب گویی به راحتی شادكامی و نشاط را از زندگی بیرون نموده و جوی آكنده از دشمنی و كینه را بر خانواده حاكم می نماید.

در قرآن كریم بر این اصل بسیار تاكید شده است. به عنوان نمونه در سوره آل عمران وقتی صفات متقین را بیان می كند می فرماید: ”والكاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین ”(5) ”خشم خود را فرو می نشانند و از بدی مردم در می گذرند و خداوند دوستدار نیكوكاران است».

افراد خانواده مخصوصا زن و شوهر غالبا بر اثر اشتباهات دیگری خشمگین شده و دست به مقابله به مثل می زنند كه معمولا به صورت هایی مثل داد زدن، قهركردن، و یا حتی زدن ظاهر می شود. كه در هر حال فضای خانواده ناآرام می گردد. قرآن كریم می فرماید: اهل تقوی این گونه نیستند بلكه آنان هنگام خشمگین شدن از همسر خویش خشم خود را فرو می برند ”والكاظمین الغیظ” و بالاتر آنكه از خطای او می گذرند ”و العافین عن الناس” و او را می بخشند زیرا فرو بردن خشم به تنهایی كافی نیست چرا كه ممكن است كینه و عداوت را از قلب انسان خشمگین ریشه كن نكند لذا ”كظم غیظ ” و فرو بردن خشم را با عفو و بخشش توام می كنند تا قلب خود را شستشو دهند. و عالی تر آنكه در مرحله بعد، با نیكی كردن به او، از جمله جبران كردن بدی همسر با خوبی و یا به روی او نیاوردن و ملامت نكردن ریشه دشمنی را در دل او هم می سوزانند و قلب او را نسبت به خویش مهربان می گرداند و ”والله یحب المحسنین ” كه با این كار شایسته دوستی خداوند و معبود خویش را نصیب خود می گردانند.

در آیه دیگری از قرآن كریم به نحو زیباتری به این اصل تربیتی مهم در خانواده اشاره می نماید:

« .... و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفور رحیم»

« .... اگر عفو كنید و چشم بپوشید و ببخشید (خداوند هم، شما را می بخشد) چرا كه خداوند بخشنده و مهربان است”(6)

در این آیه از سه كلمه ”عفو، صفح و غفر ” استفاده شده است كه سلسله مراتب بخشش گناه و خطای افراد را بیان می نماید. وقتی كسی خطایی می كند هم استحقاق مجازات دارد و هم استحقاق ملامت. ”عفو” گذشت از مجازات است ولی ”صفح ” یك درجه بالاتر است. یعنی نه تنها مجازات نمی كند به روی طرف هم می آورد، اسمش را هم نمی برد و لذا اولیاء الله همیشه مقامی بالاتر از عفو دارند یعنی عفو آنها به صورت صفح است.

”غفر” باز درجه بالاتری است یعنی روی گناه را با رحمت پوشاندن و لذا می گوییم مغفرت الهی ”غفر” كار خداوند متعال است. یعنی نه تنها مجازات نمی كند، به روی بنده اش هم نمی آورد، روپوشی هم می كند یكی از این جهت كه نمی گذارد دیگران از آن اطلاع پیدا كنند و دیگر آنكه از رحمت و فضل خود هم چیزی به او اضافه می دهد. (7)

می توان تصور نمود كه اجرای این روش تربیتی قرآنی در خانواده، چگونه این نهاد الهی را به كانون محبت و صمیمیت تبدیل می نماید و محفلی می شود برای تربیت و رشد فرزندانی قرآنی.

شاید بگوییم اجرای سه مرحله ”عفو”؛ ”صفح” و ”غفر” در این روش قرآنی از عهده اولیاء برمی آید، چرا كه ما همواره این نوع برخورد را از اهل بیت(علیهم السلام) و بزرگان دین دیده ایم و ما نمی توانیم. در جواب خواهیم گفت: اگر در این روش قرآنی، حتی مرحله اول، یعنی فرو بردن خشم خود و گذشت از خطای دیگران، را بتوانیم در خانواده اجرا نماییم آرامش و سعادت خانواده ما تضمین خواهد شد.

آب دریا را اگر نتوان كشید هم به قدر تشنگی باید چشید

پی نوشت ها:

1- بهشت خانواده ، ج 1 ، ص 204

2- سوره بقره ، آیه 286

3- سوره اسرا آیه 70

4- خانواده متعادل ص124

5- سوره آل عمران آیه 34

6- سوره تغابن / 14

7- تفسیر قرآن 7، ص 180