چگونه امکان دارد گناهان آینده نیز بخشیده شوند؟!
پاسخ: بر اساس آنچه در قرآن کریم و روایات آمده، برخی اعمال از چنان اهمیت و جایگاهی برخودارند که باعث بخشیده شدن گناهان گذشته و آینده انسان خواهند شد؛ مانند آنچه در ارتباط با زائران مرقد امام حسین(ع) نقل شده است:
«أَدْنَى مَا یُثَابُ بِهِ زَائِرُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع بِشَطِّ الْفُرَاتِ إِذَا عَرَفَ حَقَّهُ وَ حُرْمَتَهُ وَ وَلَایَتَهُ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ»؛[1]
کمترین ثوابى که به زائر امام حسین(ع) در شطّ فرات میدهند، به شرطى که عارف به حقّ و حرمت و ولایت آن‌حضرت باشد، این است که گناهان گذشته و آیندهاش را می‌بخشند.
برای روشن شدن این موضوع که چگونه امکان دارد یک عمل خاص بتواند این همه اهمیت داشته باشد که این همه گناه را پاک کند؟ و اساساً گناهی که انسان هنوز مرتکب آن نشده چگونه قابل بخشش هست؟، باید نکاتی را یادآور شد.
1. بی‌گمان این دست از روایات ناظر به آن نیستند که انسان با انجام یک عمل خاص، می‌تواند آزادانه هر گناهی را مرتکب شود؛ یعنی این روایات مجوزی برای انجام گناه در آینده نخواهند بود، بلکه خدای متعال به انسان‌های باتقوا مژده می‌دهد که با انجام چنین عملی، از گناهانی که حاصل یک لحظه غفلت‌اند، در آینده نیز چشم پوشی خواهد کرد.
نیز می‌دانیم که گناهان عمدی و گناهان ناشی از یک لحظه غفلت با هم متفاوت‌اند و به این تفاوت در سخنان پیشوایان دین، فراوان اشاره شده است؛ نظیر آنچه در دعای ابوحمزه آمده است:
«إِلَهِی لَمْ أَعْصِکَ حِینَ عَصَیْتُکَ وَ أَنَا بِرُبُوبِیَّتِکَ جَاحِدٌ وَ لَا بِأَمْرِکَ مُسْتَخِفٌّ وَ لَا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ وَ لَا لِوَعِیدِکَ مُتَهَاوِنٌ لَکِنْ خَطِیئَةٌ عَرَضَتْ وَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی وَ غَلَبَنِی هَوَایَ وَ أَعَانَتْنِی عَلَیْهَا شِقْوَتِی»؛[2]
خدایا، گناهم به این دلیل نبود که منکر خدائی تو بودم؛ یا آن‌که دستورات تو را سبک شمردم؛ یا خواسته باشم خود را در معرض عذابت قرار دهم؛ و یا آن‌که به هشدارهایت بی‌اعتنایی کنم! حقیقت آن است که اشتباهاتی به صورت اتفاقی گریبان‌گیرم شده و هوای نفسم نیز آن‌را زیبا جلوه داده و بر من غالب شده و شقاوتم نیز در ارتکاب گناه به کمکم آمد!
2. این روایات، ویژه افرادی است که از درجات بالای ایمان برخوردارند و به طور طبیعی همواره تلاششان این است که هیچ‌گاه مرتکب گناهی نشوند. به عبارت دیگر، برای آن‌که مؤمنان و پرهیزکاران به گونه‌ای بتوانند اشباهات و لغزش‌های خویش را جبران و پاک کنند، به انجام این نوع اعمال توصیه شده‌اند تا در محضر الهی پاک و پاکیزه حاضر شوند؛ لذا گناه‌کاران حرفه‌ای نمی‌توانند با استفاده از این روایات، دل خوش کرده و دست به هر کاری بزنند و تنها با انجام یک کار خاص، آینده خود را بیمه کنند.
3. در همین راستا اگر کسی در روایت ثواب زیارت امام حسین(ع) دقت کند، متوجه خواهد شد که بخشودگی گناهان آینده بدون قید و شرط نیست، بلکه سه شرط اساسی برای آن در نظر گرفته شده است: یک؛ شناخت حق امام. دو؛ شناخت حرمت و جایگاه امام. سه شناخت ولایت آن‌حضرت.
روشن است که چنین زیارتی نصیب هر فرد نمی‌شود، بلکه ویژه انسان‌های خاصی است که مقام والای امام را درک کرده باشند که چنین افرادی هیچ‌گاه این زیارت را مجوزی برای انجام گناه در آینده نمی‌پندارند.
4. بنابر این، این دست از روایات در صدد بیان این موضوع نیستند که یک عمل خاص بدون هیچ قید و شرطی، انسان را در برابر عذاب الهی بیمه می‌کند، بلکه در صدد این مهم‌اند که انسان‌های باتقوایی که در مسیر اطاعت از خدا و عمل به تعالیم و قوانین دین هستند، اگر لغزش‌هایی در گذشته داشتند و یا در آینده دچار خطاهای جزئی شدند، خداوند اشتباهاتشان را نادیده می‌گیرد. آنچه در قرآن کریم آمده نیز در همین راستا است:
«لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّر»؛[3] تا خداوند گناه پیشین و پسین تو را بیامرزد. ر. ک: 36701.
5. گذشته از همه اینها، ممکن است معنای «تأخر» در این موارد، گناهان آینده نباشد، بلکه منظور از آن، آخرین گناهان باشد؛ یعنی گناهانی که در گذشته دور و گذشته نزدیک از انسان صادر شده است.
6. البته، اگر تأخر به معنای آینده هم باشد، در آیات و روایات منظور از مغفرت گناهانى که هنوز مرتکب نشده، شاید وعده به مغفرت باشد، نه خود مغفرت؛ یعنی خداوند وعده می‌دهد گناهانی که در آینده ممکن است از شما صادر شود را نیز مورد بخشش قرار خواهم داد؛ زیرا اگر بگوییم خود مغفرت منظور است، اشکال می‌شود که گناه ارتکاب نشده، مغفرت بردار نیست.[4]
کمترین ثوابى که به زائر امام حسین(ع) در شطّ فرات میدهند، به شرطى که عارف به حقّ و حرمت و ولایت آن‌حضرت باشد، این است که گناهان گذشته و آیندهاش را می‌بخشند.
برای روشن شدن این موضوع که چگونه امکان دارد یک عمل خاص بتواند این همه اهمیت داشته باشد که این همه گناه را پاک کند؟ و اساساً گناهی که انسان هنوز مرتکب آن نشده چگونه قابل بخشش هست؟، باید نکاتی را یادآور شد.
1. بی‌گمان این دست از روایات ناظر به آن نیستند که انسان با انجام یک عمل خاص، می‌تواند آزادانه هر گناهی را مرتکب شود؛ یعنی این روایات مجوزی برای انجام گناه در آینده نخواهند بود، بلکه خدای متعال به انسان‌های باتقوا مژده می‌دهد که با انجام چنین عملی، از گناهانی که حاصل یک لحظه غفلت‌اند، در آینده نیز چشم پوشی خواهد کرد.
نیز می‌دانیم که گناهان عمدی و گناهان ناشی از یک لحظه غفلت با هم متفاوت‌اند و به این تفاوت در سخنان پیشوایان دین، فراوان اشاره شده است؛ نظیر آنچه در دعای ابوحمزه آمده است:
«إِلَهِی لَمْ أَعْصِکَ حِینَ عَصَیْتُکَ وَ أَنَا بِرُبُوبِیَّتِکَ جَاحِدٌ وَ لَا بِأَمْرِکَ مُسْتَخِفٌّ وَ لَا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ وَ لَا لِوَعِیدِکَ مُتَهَاوِنٌ لَکِنْ خَطِیئَةٌ عَرَضَتْ وَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی وَ غَلَبَنِی هَوَایَ وَ أَعَانَتْنِی عَلَیْهَا شِقْوَتِی»؛[2]
خدایا، گناهم به این دلیل نبود که منکر خدائی تو بودم؛ یا آن‌که دستورات تو را سبک شمردم؛ یا خواسته باشم خود را در معرض عذابت قرار دهم؛ و یا آن‌که به هشدارهایت بی‌اعتنایی کنم! حقیقت آن است که اشتباهاتی به صورت اتفاقی گریبان‌گیرم شده و هوای نفسم نیز آن‌را زیبا جلوه داده و بر من غالب شده و شقاوتم نیز در ارتکاب گناه به کمکم آمد!
2. این روایات، ویژه افرادی است که از درجات بالای ایمان برخوردارند و به طور طبیعی همواره تلاششان این است که هیچ‌گاه مرتکب گناهی نشوند. به عبارت دیگر، برای آن‌که مؤمنان و پرهیزکاران به گونه‌ای بتوانند اشباهات و لغزش‌های خویش را جبران و پاک کنند، به انجام این نوع اعمال توصیه شده‌اند تا در محضر الهی پاک و پاکیزه حاضر شوند؛ لذا گناه‌کاران حرفه‌ای نمی‌توانند با استفاده از این روایات، دل خوش کرده و دست به هر کاری بزنند و تنها با انجام یک کار خاص، آینده خود را بیمه کنند.
3. در همین راستا اگر کسی در روایت ثواب زیارت امام حسین(ع) دقت کند، متوجه خواهد شد که بخشودگی گناهان آینده بدون قید و شرط نیست، بلکه سه شرط اساسی برای آن در نظر گرفته شده است: یک؛ شناخت حق امام. دو؛ شناخت حرمت و جایگاه امام. سه شناخت ولایت آن‌حضرت.
روشن است که چنین زیارتی نصیب هر فرد نمی‌شود، بلکه ویژه انسان‌های خاصی است که مقام والای امام را درک کرده باشند که چنین افرادی هیچ‌گاه این زیارت را مجوزی برای انجام گناه در آینده نمی‌پندارند.
4. بنابر این، این دست از روایات در صدد بیان این موضوع نیستند که یک عمل خاص بدون هیچ قید و شرطی، انسان را در برابر عذاب الهی بیمه می‌کند، بلکه در صدد این مهم‌اند که انسان‌های باتقوایی که در مسیر اطاعت از خدا و عمل به تعالیم و قوانین دین هستند، اگر لغزش‌هایی در گذشته داشتند و یا در آینده دچار خطاهای جزئی شدند، خداوند اشتباهاتشان را نادیده می‌گیرد. آنچه در قرآن کریم آمده نیز در همین راستا است:
«لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّر»؛[3] تا خداوند گناه پیشین و پسین تو را بیامرزد. ر. ک: 36701.
5. گذشته از همه اینها، ممکن است معنای «تأخر» در این موارد، گناهان آینده نباشد، بلکه منظور از آن، آخرین گناهان باشد؛ یعنی گناهانی که در گذشته دور و گذشته نزدیک از انسان صادر شده است.
6. البته، اگر تأخر به معنای آینده هم باشد، در آیات و روایات منظور از مغفرت گناهانى که هنوز مرتکب نشده، شاید وعده به مغفرت باشد، نه خود مغفرت؛ یعنی خداوند وعده می‌دهد گناهانی که در آینده ممکن است از شما صادر شود را نیز مورد بخشش قرار خواهم داد؛ زیرا اگر بگوییم خود مغفرت منظور است، اشکال می‌شود که گناه ارتکاب نشده، مغفرت بردار نیست.[4]
[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 582، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. شیخ طوسی، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، ج 2، ص 589، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.
[3]. فتح، 2.
[4]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 18، ص 254، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
منبع: اسلام کوئست
/س.ب215