چشم باطن انسان را چه کسی باز می‌کند
وی با اشاره به اینکه بعثت انبیاء برای ارشاد راه ظاهر و استدلال نیست، گفت: کار پیامبران در هدایت این راه از بابت بیدار کردن خفتگان است. همه مردم براساس فطرت خود عاقل آفریده شده اند و عقل هم درک می‌کند و به ذات اهل استدلال است به مجرد اینکه با پدیده روبه رو می‌شود با پدیدآورنده روبه رو می‌شود.
دینانی با بیان اینکه راه باطن فرای استدلال است، توضیح داد: اگر فقط توحید و خداشناسی را راه استدلال بدانیم در دور می‌افتیم، دور یعنی دو چیزی که هر دو به یک اندازه به هم وابسته‌اند که البته این دور باطن است. دو چیز می‌توانند به هم وابسته باشند منتها در حالات هم ولی در هستی اگر به هم وابسته باشند این دور باطل است.
وی با طرح این سؤال که اگر عقل خدا را نمی‌فهمید چگونه باور می‌کرد که خداوند خالقش است، گفت: عقل باید بفهمد که خداوند خالقش است، پس فهم مقدم بر عقل است. قبل از فیاض هم حکمایی بودند که چنین چیزی را درباره وابستگی حالات و دور باطن مطرح کرده‌اند و حتی ابیاتی نیز دراین زمینه باقی مانده است.
چهره ماندگار فلسفه ایران با اشاره به اینکه فردی که به لحاظ احساس درونی خواب است، استدلال را بلد است اما وجدان باطنی‌اش بیدار نمی‌شود، گفت: زمانی که این فرد بیدار شود و چشمانش باز شود، چشم باطنش باز می‌شود و چشم باطن را انبیاء و اولیاء (ع) باز می‌کنند اینجا دیگر فلاسفه کاری نمی‌توانند بکنند!
وی در ادامه اظهار داشت: اگر شما اجزاء عالم را بشناسی ولی بنیان آن را نشناسی هنوز عالم را نشناخته‌ای! امروز بحث بیگ بنگ (انفجار بزرگ) مطرح است این انفجار کجا رخ داده است؟ این انفجار مربوط به زمان بوده یا لازمان و لامکان بوده است؟ بنابراین تا بنیان اشیاء را نشناختیم خود آن را نخواهیم شناخت. مادامی که ما تن ببینیم و جان نبینیم، انسان را نشاخته‌ایم!
/ف.م214