احمد عابدی؛ توصیه قرآن درباره صدقه دادن به یهود و نصاری

جلسه تفسیر قرآن کریم آیت‌الله احمد عابدی بر محور جلد اول تفسیر مجمع‌البیان، ۲۷ تیرماه با محوریت آیات ۲۷۱ و ۲۷۲ سوره بقره در حوزه علمیه قم برگزار شد.

خداوند در این آیات می‌فرماید: «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ وَمَا تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ اگر صدقه‌ها را آشكار كنيد، اين‏، كار خوبى است‏، و اگر آن را پنهان داريد و به مستمندان بدهيد، اين براى شما بهتر است‏؛ و بخشى از گناهانتان را مى‏‌زدايد، و خداوند به آنچه انجام مى‏ دهيد آگاه است‏. هدايت آنان بر عهده تو نيست‏، بلكه خدا هر كه را بخواهد هدايت مى‌‏كند، و هر مالى كه انفاق كنيد، به سود خود شماست‏، و(لى‏) جز براى طلب خشنودى خدا انفاق مكنيد، و هر مالى را كه انفاق كنيد (پاداش آن‏) به طور كامل به شما داده خواهد شد و ستمى بر شما نخواهد رفت‏.» گزیده متن این جلسه از نظر می‌گذرد؛

من اول دو نکته درباره آیات بگویم بعد متن کتاب را بخوانم. نکته اول اینکه آیه می‌فرماید «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا ...» یعنی اگر صدقه را آشکار بدهید خوب است. در بعضی تفاسیر گفته شده است معنای آیه این است اگر صدقه به یهودیان و مسیحیان بدهید کار خوبی است. پس اصل شان نزول درباره صدقه دادن به یهود و نصاراست. در اوایل مسلمانان به یهودیان و نصارا صدقه می‌دادند. کم‌کم فقرای مسلمان زیاد شد و مسلمانان صدقات خود را به فقرای مسلمان می‌دادند. بعد آیه نازل شد: «‌لَيْسَ عَلَيْكَ هُدَاهُمْ» یعنی به شما ربطی ندارد که یهودی است یا نصارا است، شما صدقه بدهید.

نکته دوم اینکه «‌وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ» یعنی اگر صدقه را پنهانی به فقرا بدهید بهتر از علنی بودن است و موجب آمرزش گناهانتان است. اگر «یکفّر» بخوانیم ضمیرش به اخفا برمی‌گردد، یعنی پنهان کردن صدقه باعث می‌شود گناهتان بخشیده شود. اگر آیه را اینطور بخوانیم همان بحث احباط و تکفیر می‌شود که مکررا گفتیم باطل است و خلاف مذهب شیعه است؛ چون تکفیر باطل است و هیچ ثوابی هیچ گناهی را از بین نمی‌برد. بنابراین باید آیه را اینطور معنا کنیم؛ ضمیر را به خدا بزنیم یعنی دیگر ثوابی گناهی را از بین نمی‌برد بلکه ممکن است خدا گناه شما را ببخشد. آن که مشکل است این است که ثواب، گناه را از بین ببرد؛ اینکه بگوییم «‌إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ».

عبارت مجمع‌البیان درباره ترکیب آیه این است: «قوله «فَنِعِمََّا هِيَ» تقديره أن تبدوا الصدقات فنعم شيئا إبداؤها فما هاهنا نكرة موصوفة و هي في موضع نصب لأنه تفسير الفاعل المضمر قبل الذكر في نعم و الإبداء هو المخصوص بالمدح فحذف المضاف الذي هو الإبداء و أقيم المضاف إليه الذي هو ضمير الصدقات مقامه لما في الكلام من الدلالة عليه و لأن الفعل المتقدم يدل على مصدره و لأن قوله «وَ إِنْ تُخْفُوهََا وَ تُؤْتُوهَا اَلْفُقَرََاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ» أي الإخفاء خير لكم فكما أن هنا ضمير الإخفاء كذلك يجب أن يكون ضمير الإبداء مرادا هناك.»

طبرسی درباره معنای آیه می‌نویسد: خدای متعال صفت انفاق را بیان کرد و تشویق کرد به اینکه اگر صدقات را اظهار کنید و علنی کنید کار خوبی است و عیبی ندارد ولی اگر صدقه را پنهان کنید و به فقرا بدهید برای شما بهتر است، یعنی اخفا بهتر است و ثوابش بیشتر است. برخی گفتند اگر صدقه مستحبی باشد اخفایش بهتر است چون کمتر ریا پیش می‌آید ولی اگر صدقه واجب باشد مثل خمس و زکات، ریا ندارد و اگر شما پنهانی بدهید شاید در معرض تهمت قرار بگیرید.

منبع: ایکنا