احترام به پدر و مادر، حفظ حرمت خانه خداست

انسانیت و اخلاق ایجاب می‌کند که حافظ این دو گوهر باشیم و در حال حیاتشان از نیکی و احسان و پس از مرگشان از صدقات و یاد نیک غفلت نکنیم.

احترام به والدین توصیه مؤکد خدای متعال است که بارها و بارها در قرآن کریم به آن تاکید شده،‌ چنانکه در قرآن طی  سه مورد پس از دستور به يكتاپرستى، مسأله  احسان به پدر و مادر مطرح شده است، گويى احترام به اين دو مربى بزرگ، پس از پرستش خداوند در دومين مرحله از مراحل اساس دعوت قرآن قرار گرفته است. معصومین(ع)  نیز همواره ما را به حفظ حرمت والدین توصیه کرده‌اند و هشتمین پیشوای شیعه نیز ذیل حدیثی تأکید فرموده‌اند که «خوش رفتاری با پدر و مادر اگر چه مشرک باشند، واجب است، اما پیروی از آنان در امر حرام و گناه صحیح نیست.» برای تبیین دیدگاه بلند و آسمانی امام رضا(ع) درمورد احترام به والدین، گفت‌وگو کرده ایم با حجت الاسلام والمسلمین حسین دهنوی، کارشناس امور خانواده و پژوهشگر معارف اسلامی که در ادامه می‌خوانید.

چرا در دین اسلام به مساله احترام به والدین توصیه مؤکد شده است؟

 همان‌طور که بر همه ما روشن است، اسلام دین مهربانی و رأفت است و یکی از زیباترین آموزه‌های دین اسلام نیکی به پدر و مادر است. رعایت حقوق والدین آن قدر اهمیت دارد که برابر با حرمت خانه خدا قلمداد شده است. بنابراین وظیفه هر مسلمان این است که به پدر و مادرش نیکی کند، با آنان بهترین رفتار را داشته باشد و در نهایت تلاش آنان را گرامی می‌دارد، به گونه‌ای که در هر لحظه‌ای به انجام خواست آنان بپردازد و ذره‌ای از تکریم والدین دریغ نداشته باشد، چنانکه در قرآن کریم هم  بارها به احترام والدین و حفظ جایگاه آنان توصیه مؤکد شده است.

همه ما می‌دانیم که ائمه هدی(ع) در تعالیم وحیانی خود به حفظ حرمت والدین توصیه اکید داشته اند، اما ثامن الحجج(ع) در این زمینه ما را به چه نکاتی رهنمون کرده‌اند؟

 به نکته خوبی اشاره کردید؛ زیرا همه معصومین(ع) در مسیر تحقق احکام متعالی اسلام گام برمی‌داشتند. امام رضا(ع) نیز همچون اجداد طاهرین خود همواره مردم را به حفظ حرمت والدین توصیه می‌فرمودند. آن حضرت ذیل حدیثی فرمودند: «نيكى به پدر و مادر بر فرزند واجب است، گرچه هر دو مشرك باشند و اطاعت مخلوق در معصيت خدا جايز نيست.» و باز در حدیث دیگری تاکید فرمودند: «بر تو باد به اطاعت از پدر و نيكى و فروتنى و خضوع و بزرگ شمردن و احترام به او و هميشه صداى خود را در حضور وى آهسته كن؛ زيرا پدر ريشه فرزند است و فرزند شاخه‌اى از او مى‌باشد. اگر او نبود، خدا تو را مقدر نمى كرد و جاه و جان و اموال را در راه او نثار كن.» آن حضرت همچنین در حدیث دیگری فرموده اند: «خدای متعال ما را به سپاسگزاری از خودش و پدر و مادر فرمان داده است، پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است.» بنابراین اوج توجه امام هشتم(ع) و توصیه أکید ایشان، به حفظ حرمت والدین به خوبی بر همه ما روشن است.

 درباره این سخن حضرت که فرمودند، به پدر و مادر احترام بگذارید، حتی اگر مشرک باشند، لطفاً توضیح بیشتری دهید؟

حفظ حرمت والدینی که ما را به این دنیا آوردند، واجب است؛ زیرا مادر دوران سخت حمل و شیردادن فرزند را پشت سرگذرانده و پدر وظیفه تأمین معاش او را برعهده داشته است. بنابراین حفظ حرمت آنان واجب است؛ زیرا جوانی والدین به پای رشد و نمو فرزندان به پیری می‌رسد. ضمن اینکه در دین اجباری نیست و مثلاً مشرک بودن پدر و مادر، مجوز بی حرمتی به آنان و نادیده گرفتن حقوقشان نیست، بلکه در این کلام نورانی امام هشتم(ع) درک و شناخت عمیق از حقوق انسانی والدین مورد نظر است. آن حضرت، احترام والدین را همپای حفظ حرمت خانه کعبه برشمرده و تاکید  دارند، پس از خدا همواره باید والدین خود را مورد تکریم قرار
دهیم.

 از دیدگاه هشتمین پیشوای شیعه(ع) فرزندان چه تکالیفی بر والدین خود دارند؟

 والدین زحمات بسیاری برای فرزندان خود متحمل می‌شوند و باید از همه وجودمان برای تکریم آنان بهره‌برداری کنیم. امام رضا(ع) تکلیف فرموده‌اند که ضمن نیکی به والدین از زحمات آنان در هر فرصتی قدردانى و تشكر کنیم. توصیه می‌کنند، موجب رنجش آنان نشویم که «عقوق» را در پی داشته باشد. «عقوق» در لغت به معناى نافرمانى، آزردن، ترك نيكى و مهربانى است . دل پدر و مادر خود را نشکنیم، درشت گویی نکنیم که این اعمال «عقوق» والدین می‌شود. امام رضا(ع) از پدرش، از جدش، امام صادق(ع) حدیثی را نقل کردند که فرمودند: «اگر خداوند براى جلوگيرى از رنجش و آزار پدر و مادر كلمه‌اى را كوتاه‌تر از «اُف» مى‌دانست، آن را در قرآن شريف مى‌آورد.» بنابراین حتی اجازه نداریم به پدرومادر خود اخم کنیم، چه برسد به اینکه دل آنان را برنجانیم.
 
 نیکی کردن به والدین در زمان حیات و حتی پس از مرگ آنان چه برکاتی برای زندگی ما دارد؟

 پرسش قابل تأملی است؛ زیرا دعای این دو گوهر گرانبها در هر شرایطی در حق ما اجابت می‌شود، چه در زمان حیات دنیوی آنان و چه پس از رحلتشان و از همین رو در قرآن از فرزندان صالح به عنوان باقیات الصالحات پدر و مادر یاد شده است. امام هشتم(ع) نیز در این زمینه تأکید فرموده‌اند: «همان‌طور که در زمان حیات پدر و مادر به دیدار آنان می‌روید، پس از مرگ آنان نیز به زیارت قبورشان بروید و در کنار مزارشان ضمن دعا برای آنان از خداوند خواسته‌های خود را طلب کنید که بی‌تردید به واسطه دعای خیر آنان اجابت خواهد شد.»

در بررسی احوال علمای بزرگ شیعه و زندگی آنان وقایع عجیب و شگفت انگیزی به واسطه تکریم والدین از سوی آنان، ثبت و ضبط شده است.

کسی که در دوران حیات والدینش آنان را تکریم می‌کند، همواره مشمول دعای خیر این دو ریحانه بهشتی است و حتی پس از مرگ آنان نیز ثمرات دعای خیرشان در زندگی انسان تداوم یابد.

چنانکه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی، احترام خاصی برای والدین قائل بودند؛ خودشان تعریف می‌کردند: «وقتی مادرم مرا می‌فرستاد تا پدرم را برای خوردن غذا صدا کنم، بعضی وقت‌ها می‌دیدم پدر به خاطر خستگی، در حال مطالعه خوابش برده است. دلم نمی‌آمد ایشان را بیدار کنم، همان‌طور که پایش دراز بود، صورت خودم را به کف پای پدرم می‌مالیدم تا ایشان بیدار می‌شد. در این حال که بیدار می‌شد، برایم دعا می‌کرد و عاقبت‌بخیری می‌خواست، من خیلی از توفیقاتم را از دعای پدر و مادر دارم. این توفیق حتی پس از رحلت والدینم همراه من بود و من آنان را ناشی از دعای خیر این دو بزرگوار می‌دانستم.» بنابراین در حفظ حرمت والدین باید به معصومین(ع) و همین طور علمای بزرگ شیعه اقتدا کنیم که همه برکات زندگی خود را از دعای خیر پدر و مادرشان می‌دانستند. ما هم باید در این عصر سردی روابط خانوادگی، والدین خود را به گرمی و محبت تکریم کنیم و از آنان بخواهیم که در حق ما دعا کنند.

/1102101305